Romanya Devrimi

Romanya Devrimi
1989 Devrimleri
Tarih 16-25 Aralık 1989 Bölge Romanya: Arad, Braşov, Bükreş, Targovişte ve Temeşvar Sonuç Komünist Romanya'nın çöküşü; Nikolay ve Elena Çavuşesku'nun idam edilmesi
Komutanlar ve liderler
Nicolae Ceaușescu	Ion Iliescu ve diğer çeşitli bağımsız liderler
Kayıplar
689[1]–1,290[2] ölü 3,321 yaralı[3]

Romanya Devrimi, Aralık 1989'da Romanya devlet başkanı Nicolae Ceauşescu'nun iktidardan indirilmesi için halk ve Rumen ordusu tarafından gerçekleştirilen devrimdir. Romanya, Doğu Blokundaki sosyalist rejimlerin yıkıldığı sırada iktidarın kanlı bir yöntemle değiştiği tek ülke oldu.

Devrim öncesi koşullar

Romanya tarihi
Antik Çağlar Daçya
Orta Çağ'dan Yeni Çağ'a Birinci Bulgar İmparatorluğu Dobruca Prensliği Eflak Beyliği Boğdan Beyliği Erdel Prensliği
Yeni Çağ'dan Yakın Çağ'a Fenerli Rumlar Mavrokordat ailesi İpsilanti ailesi Eflak ve Boğdan Birleşik Prensliği (1859-1866) Tuna Prensliği (1866-1881) Romanya'nın bağımsızlığını kazanması 93 Harbi Berlin Antlaşması Romanya Krallığı Balkan Savaşları II. Dünya Savaşı Romanya Sosyalist Cumhuriyeti Nikolay Çavuşesku Romanya Devrimi Romanya
g t d

1965'ten beri Romanya'nın lideri olan Nicolae Ceauşescu'nun iktisadi ve kalkınma politikalarının Romanya'nın kaynaklarını zorlayarak uygulatılması ülkede yaygın bir kıtlığa ve yoksulluğun artışına neden oldu. 1970'lerdeki kötü mali yönetim ve yanlış yatırım kararları sonucu Romanya'nın dış borcu çok yüksek boyutlara ulaştı. Bu borcun kısa bir sürede kapatılması için yapılan kemer sıkma politikaları (gıda maddelerinin karneye bağlanması, evlerin 14° den fazla ısıtılmasının yasaklanması), 1982'den itibaren ülkenin tarım ve sanayi ürünlerinin büyük bölümünün ihraç edilmeye başlanması, Parlamento Sarayı gibi debdebeli ve gereksiz inşaat projeleri ve 13,000 köyden 6,000'inin boşaltılıp yıkılması ve burada yaşayanların yeni kurulan apartmanlara yerleştirilmesi kararı hoşnutsuzluğu doruğa çıkardı.

Nicolae Ceauşescu, 1980'lerde parti ve hükûmet üzerindeki sıkı denetimini sürdürmek için katı politikalar izlemeye başladı. 1988'de Sovyetler Birliği'nde uygulamaya konan açıklık (glasnost) ve yeniden yapılanma (perestroyka) politikası Romanya'da benimsenmedi. SSCB'de uygulamaya konan bu politikaların SSCB'nin güdümündeki diğer Doğu Bloku ülkelerinde neden olduğu reform dalgasından sonra muhalefete karşı izlenen baskıcı tutum daha da sertleşti.

1989'un ekim ve kasım aylarında Berlin Duvarı'nın yıkılışı ve Doğu Bloku liderlerinin birer birer görevlerinden çekilmesi Nicolae Ceauşescu'nun, geleceği hakkında bir endişe yaşamasına neden olmadı. Kasım 1989'da yapılan Romanya Komünist Partisi'nin 14. Kongresi'nde Nicolae Ceauşescu yeniden parti genel sekreterliğine seçildi.

Temeşvar

Fakat Doğu Avrupa'daki sosyalist ülkelerde meydana gelen rejim değişiklikleri ve özgürlük hareketleri çok geçmeden Romanya'ya da yansıdı. Romanya'nın kuzeybatısındaki Transilvanya'daki Macar azınlık öteden beri baskı altındaydı. Transilvanya bölgesinin güneyindeki Temeşvar (Timişoara) şehrinde Macar bir rahibin rejim muhalifi olduğu gerekçesiyle sürgüne gönderilmeye çalışılması üzerine bir ayaklanma patlak verdi. 16 Aralık günü başlayan olaylar, polis ve Securitate'nin (gizli polis) müdahale etmesiyle daha da yayıldı. Protestolar asıl nedeninden saparak doğrudan Ceauşescu rejimini hedef almaya başladı.

Ertesi gün ayaklanmalar ve protestolar devam etti; bölge komitesinin binası ele geçirildi. Olayların daha da büyümesi üzerine devreye ordu girdi; 18 Aralık sabahı şehrin denetimi ancak sağlanabildi. Aynı gün şehirde sıkıyönetim ilan edildi. 20 Aralık günü kalabalık yürüyüşçü kolları şehre girdi; büyük bir protestocu grubu şehrin Operei Meydanı'nı işgal etti. İran'a ziyerette bulunan Nicolae Ceauşescu'nun yerine bakan karısı Elena Ceauşescu olayların yatıştırılması için protestoculara tutukluların büyük bir kısmının serbest bırakılmasını önerdi, ancak ayaklanmacılar Ceauşescu çekilene kadar devam edeceklerini belirterek teklifi reddettiler.

20 Aralık akşamı Ceauşescu'nun dönüşüne rağmen durum daha da gerginleşti. Ceauşescu aynı günün akşamı yaptığı televizyon konuşmasında Temeşvar'daki olayları “yabancı güçlerin Romanya'nın içişlerine müdahalesi” ve “Romanya'nın egemenliğine tecavüz” olarak niteledi. Temeşvar'daki olayları dünyaya ilk olarak Budapeşte radyosu duyurdu, Batılı medya kuruluşları da katliam haberleri verdiler, onbinlerce kişinin ölümünden söz ettiler, ulusal televizyondan bilgi alamayan Romanya halkını Ceauşescu rejimine karşı ayaklanmaya teşvik ettiler. Ceauşescu'nun denetiminde olan Romanya Televizyonu 21 Aralık günü Bükreş'te aynen 1968'de Varşova Paktı ülkelerinin Romanya'yı işgal etmesini engellemek amacıyla yapılan toplantı gibi büyük bir toplantının Ceauşescu'nun desteklenmesi amacıyla yapılacağını duyurdu.

Ceauşescu'nun devrilişi

Askeri iltica ve Çavuşesku'nun düşüşü

Ceauşescu'nun duruma egemen görünüyor olmasına rağmen ayaklanmalar kısa sürede Bükreş'e sıçradı; 21 Aralık'ta Ceauşescu'nun Bükreş'te yaptığı konuşma sırasında dinleyicilerin tepki göstermesi, Ceauşescu'nun iktidarını kaybettiğinin en açık belirtisi oldu. 21-22 Aralık gecesi yer yer ordu birliklerinin de desteklediği ayaklanmacılarla Ceauşescu'nun emrindeki gizli polis gücü Securitate arasında şiddetli sokak çatışmaları yaşandı. Ardından tüm Ceauşescu karşıtları, yayın binaları, kamu kuruluşlarını ve polis karakollarını ele geçirdi. Bu nedenle devlet kurumları görevlerini tam yapamaz hale geldi ve devlet televizyonu TVR'nin sık sık yayınları kesildi.

22 Aralık sabahı yaklaşık 09:30 sularında Çavuşesku'nun savunma bakanı Vasile Milea şüpheli bir şekilde öldü. Çavuşesku'nun bir bildirisi, Milea'nın vatana ihanetten görevden alındığını ve ihaneti ortaya çıktıktan sonra intihar ettiğini belirtti. O zamanlar en yaygın görüş, o sabah Bükreş şehir merkezine tanklar gönderilmiş olmasına rağmen, Milea'nın Çavuşesku'nun göstericilere ateş etme emrini yerine getirmekte tereddüt ettiğiydi. Milea, başlangıçta Timișoara'ya gerçek mühimmat olmadan asker gönderdiği için Çavuşesku ile ciddi bir hoşnutsuzluk içindeydi. Sıradan askerler, Milea'nın gerçekten öldürüldüğüne inanıyorlardı ve neredeyse toplu halde devrime gittiler. Kıdemli komutanlar Çavuşesku'yu artık kayıp bir dava olarak gördüler ve adamlarını rejime sadık tutmak için hiçbir çaba göstermediler. Bu, Çavuşesku'nun iktidarda kalma şansını fiilen sona erdirdi.

Hesaplar, Milea'nın nasıl öldüğü konusunda farklıdır. Ailesi ve birkaç astsubay, Securitate tarafından kendi ofisinde vurulduğuna inanırken, başka bir grup subay intihar ettiğine inanıyordu. 2005'te yapılan bir soruşturma, bakanın kalbine ateş ederek kendini öldürdüğü, ancak kurşunun kalbi ıskaladığı, yakındaki bir atardamara isabet ettiği ve kısa süre sonra ölümüne yol açtığı sonucuna vardı.

Milea'nın ölümünü öğrenen Çavuşesku, Victor Stănculescu'yu savunma bakanı olarak atadı. Stănculescu kısa bir tereddütten sonra görevi kabul etti. Ancak Stănculescu, Çavuşesku'nun bilgisi olmadan birliklerin karargahlarına geri dönmesini emretti ve Çavuşesku'yu helikopterle ayrılmaya ikna etti, böylece diktatörü kaçak yaptı. Aynı anda, öfkeli protestocular Komünist Parti karargahını basmaya başladılar; Stănculescu ve emrindeki askerler onlara karşı çıkmadı.

Çavuşesku'nun emirlerini yerine getirmeyi reddeden Stănculescu, diktatörlüğün devrilmesinde merkezi bir rol oynadı. Öğleden sonra, Stănculescu, Ion Iliescu'nun siyasi grubunu, son olayların ardından iktidar için çabalayan diğerleri arasından "seçti".

Helikopter çıkarma

Çavuşesku'nun kalabalığa hitap etmeye yönelik ikinci başarısız girişiminin ardından, o ve karısı Elena çatıya giden bir asansöre bindiler. Bir grup protestocu zorla binaya girmeyi, Çavuşesku'nun korumalarını etkisiz hale getirmeyi ve balkona çıkmadan önce ofisinden geçmeyi başardı. Çavuşesku'dan sadece birkaç metre (yarda) uzakta olduklarının farkında değillerdi. Asansörün elektriği en üst kata ulaşmadan hemen önce kesildi ve Çavuşesku'nun korumaları asansörü zorla açıp çifti çatıya çıkardı.

22 Aralık 1989 günü saat 11:20'de Çavuşesku'nun özel pilotu Yarbay Vasile Maluțan, Korgeneral Opruta'dan cumhurbaşkanını almak için Saray Meydanı'na gitmesi talimatını aldı. Saray Meydanı üzerinde uçarken oraya inmenin imkansız olduğunu gördü. Maluțan, #203 numaralı beyaz Dauphin model helikopteri saat 11:44'te terasa indirdi. Pencerelerden birinden beyaz bir ağ perdesi sallayan bir adam onu aşağı doğru salladı.^[4]

Maluțan, "Sonra yardımcı pilot Stelica bana geldi ve terasa gelen göstericilerin olduğunu söyledi. Sonra Çavuşeskular çıktı, ikisi de neredeyse korumaları tarafından taşındı... Bayılıyor gibiydiler. Korkudan bembeyazdılar. Manea Mănescu [başkan yardımcılarından biri] ve Emil Bobu arkalarından koşuyorlardı. Mănescu, Bobu, Neagoe ve başka bir Securitate memuru arkadaki dört koltuğa yerleştiler... Çavuşesku'yu içeri çekerken, göstericilerin terasa koştuğunu gördüm... Yeterli alan yoktu, Elena Çavuşesku ve ben sandalyeler ve kapı arasına sıkıştık... Sadece dört yolcu taşımamız gerekiyordu... Altı kişiydik."^[4]

Maluțan'ın anlattığına göre, Snagov'a gittiklerinde saat 12:08'di. Oraya vardıklarında Çavuşesku, Maluțan'ı başkanlık süitine aldı ve ona silahlı muhafızlar için askerlerle dolu iki helikopter ve Snagov'a gelmesi için bir Dauphin helikopteri daha getirmesini emretti. Maluțan'ın birlik komutanı telefonda şu yanıtı verdi: "Bir devrim oldu... Tek başınasın... İyi şanslar!". Maluțan daha sonra Çavuşesku'ya ikinci motorun ısındığını ve hemen yola çıkmaları gerektiğini, ancak altı değil, yalnızca dört kişiyi alabildiğini söyledi. Mănescu ve Bobu geride kaldı. Çavuşesku Maluțan'a Titu'ya gitmesini emretti. Titu yakınlarındayken Maluțan, helikopteri aşağı ve yukarı daldırdığını söylüyor. Çavuşesku'ya yalan söyleyerek, bunun uçaksavar ateşinden kaçınmak için olduğunu, çünkü artık menzil içinde olacaklarını söyledi. Çavuşesku panikledi ve ona inmesini söyledi.^[5]

İnişi Piteşti'ye giden eski yolun yanındaki bir tarlaya yaptı. Maluțan daha sonra dört yolcusuna daha fazlasını yapamayacağını söyledi. Securitate'nin adamları yol kenarına koştu ve geçen arabaları durdurmaya başladı. Biri bir orman görevlisi tarafından kullanılan ve diğeri bir doktor tarafından kullanılan kırmızı bir Dacia olmak üzere iki araba durdu. Ancak doktor, olaya karışmaktan memnun değildi ve kısa bir süre sürdükten sonra, motorun arıza yaptığını söyleyerek Çavuşesku'ları kandırdı. Daha sonra bir bisiklet tamircisinin arabası durduruldu ve onları arabasıyla Târgoviște'ye doğru götürdü. Tamirci Nicolae Petrisor, kasabanın kenarındaki bir tarım teknik enstitüsünde saklanabileceklerini söyleyerek onları ikna etti. Vardıklarında, Çavuşesku'yu bir odaya yönlendirdi ve sonra onları kilitledi. Yerel polis tarafından 15:30 sularında tutuklandılar, daha sonra bazı adamları etrafta dolaştıktan sonra Târgoviște garnizonunun askeri yerleşkesine nakledildi ve duruşmalarına kadar birkaç gün esir tutuldular.^[6]

24 Aralık'ta, yeni kurulan Ulusal Kurtuluş Cephesi Konseyi'nin (FSN) başkanı Ion Iliescu, Çavuşesku'yu soykırım ve diğer suçlardan yargılayacak bir askeri mahkeme olan Olağanüstü Askeri Mahkemeyi kuran bir kararnameyi imzaladı. Bükreş'in kuzeybatısındaki Târgovişte'de bir kışlada tutulan Ceauşescu ve karısı, 25 Aralık 1989'da, yaklaşık bir saat süren yargılamanın ardından kitle katliamı, yolsuzluk, görevi kötüye kullanma, vatana ihanet ve kamu malını zimmetlerine geçirme suçlarından idama mahkûm edildiler. Aynı gün içinde kurşuna dizilerek idam edildiler.

Yeni rejim

Hemen ardından çok partili yaşama geçildi. Ion Iliescu'nun başkanlığında kurulan eski komünist yöneticilerden, askerlerden ve eski parti muhaliflerinden oluşan Ulusal Kurtuluş Cephesi (FSN) şiddetli itirazlara uğradıysa da, girişilen protesto ve ayaklanma hareketleri Bükreş'e getirilen maden işçilerinin yardımıyla şiddetle bastırıldı, göstericiler polis gücünün yetersiz kalması nedeniyle bizzat maden işçileri tarafından dövülerek dağıtıldı. Bununla birlikte Konsey, şubat 1990'da iktidarı muhalefetle paylaşmayı kabul etti. 20 Mayıs 1990'da yapılan ilk serbest seçimleri Ulusal Kurtuluş Cephesi (FSN) ezici çoğunlukla kazandı.

Kaynakça

Genel

• İngilizce Vikipedi, Romanya Devrimi maddesinden 31 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tercüme edilmiştir.
• Encyclopædia Britannica