Mizrahi Yahudileri

Mizrahi Yahudileri
יהדות מזרח / Yahadut Mizrah

Önemli nüfusa sahip bölgeler
İsrail	2.500.000–3.000.000
ABD	200.000–300.000
Kanada	35.000
İran	25.000
İngiltere	5.000–6.000
Şili	2.700
Arjantin	2.170
Meksika	1.000
Diller
İbranice, Arapça, Farsça, Marathi, Yahudi Malayalamı, Dzhidi, Yahudi Arapçası, Bukhori, Yahudi Berber dilleri, Cuhuri, Yahudi Aramicesi
Din
Yahudilik

Mizrahi Yahudileri (İbranice: יהודי המִזְרָח‎) veya İbranice -im eki kökenli Mizrahim (מִזְרָחִים‎), doğulu anlamına gelip Orta Doğu, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Kafkasya'daki Yahudilere verilen genel addır. İsrail'de ise "Mizrahi" terimi daha çok Arap dünyasındaki ve Arap dünyasına komşu ülkelerdeki Yahudilere denir. Irak, Suriye, Lübnan, Yemen, İran, Afganistan, Buhara, Mağrib Yahudileri, Berberi, Kürt, Azerbaycan, Dağıstan, Hindistan, Pakistan Yahudileri ve Çerkes Yahudileri başlıca Mizrahi Yahudileridir.

Her Mizrahi farklı kökenlerden geldiği için farklı gelenek ve görenekleri vardır. Ancak ibadet şekilleri Sefaradların ibadet şekillerine çok benzer. Bu benzerlikten dolayı özellikle İsrail'de genelleme yapılıp sıkça Mizrahi Yahudilerine de Sefaradi denildiği görülür.

İsmin tarihçesi ve kullanımı

"Mizrah" doğu, "Mizrahi" de doğulu demektir. Mizrahi'nin Arapçadaki karşılığı Maşrikiyyundur fakat bu Suriye, Irak ve diğer Asya ülkelerinin yerlileri için söylenir. Kuzey Afrika'dakilere ise Mağrabiyyun denir^[1] ve bu yüzden Fas Yahudilerine Mizrahi denmesine karşı çıkılır. İsrail'de ise Mizrahi kelimesi Batı Asya ve Kuzey Afrika Yahudileri için kullanılır. 1990'larda aktivistlerin çabasıyla Mizrahi terimi daha tanınır ve kabul edilir bir hale geldi.^[2]

Diğer sıfatlar

Birçok insan (özellikle İsrail'de) Sefarad ve Mizrahi ayinlerinin benzerliği dolayısıyla Aşkenaz olmayan tüm Yahudiler'i Sefarad kategorisine sokar. Sefaradlarla Mizrahilerin birbirlerine karıştırılmasının bir diğer sebebi ise 1492'de Sefaradların İspanya'dan kovulup Mizrahilerin bulunduğu ülkelere göç etmesidir. Göç sonrası, zamanında daha prestijli kabul edilen Sefarad kültürü Mizrahiler arasında benimsenmeye başlandı. Bir kültürün diğer kültürün altında asimile olması farklı şekillerde gerçekleşmiştir. Örneğin, İspanya'dan kaçıp Suriye'ye yerleşen Sefaradlar Mizrahiler'in kültürüyle asimile olurken Kuzey Afrika'daki Mizrahiler ise İspanya'dan kaçıp bu bölgelere yerleşen Sefaradlar'ın kültürünü benimsedi. Buna rağmen Fas'ta Mizrahilerle Sefaradlar uzun bir süre birbirleriyle pek karışmayıp iki farklı sınıf oluşturdular.

Dil

Mizrahi Yahudilerinin çoğunluğu Arapça konuşurlardı. Şimdi ise yaşlı nesiller tarafından Yahudi Arapçası ikinci dil olarak kullanılmaktadır. Mizrahiler tarafından birçok felsefe, din ve edebiyat alanındaki eserler İbrani Alfabesi kullanılarak Arapça yazılmıştır.

Mizrahilerin kullandıkları dillerden bazıları Dzhidi, Gürcüce, Bukhori, Kürtçe, Yahudi Berbericesi, Cuhuri, Marathi, Yahudi Malayalamı ve Yahudi Aramicesi'dir.

1948 sonrası dağılma

İsrail'in kurulmasıyla patlak veren 1948 Arap-İsrail Savaşı sonrasında Mizrahilerin birçoğu (yaklaşık 900.000 kişi) gönüllü olarak ya da kovuldukları için ülkelerini terk edip İsrail'e yerleşti.

1950'lerde ve 1960'larda Arap hükûmetlerinin anti-Yahudi hareketleri dolayısıyla birçok Mizrahi evlerini terk etti. 1956'da Süveyş Krizi ile Mısır'ın 25.000 Mizrahi Yahudisini kovmasıyla diğer Arap ülkelerindeki Mizrahileri güvensizlik sardı ve bulundukları Arap ülkelerinden ayrıldılar. Büyük bir kısmı İsrail'e göç ederken Fas ve Cezayir Yahudileri Fransa'ya, Lübnan, Suriye ve Mısır Yahudilerinin bir kısmı da ABD'ye göç etti. Bugün Arap olmayan Müslüman ülkelerde başta İran, Özbekistan, Azerbaycan ve Türkiye olmak üzere 40.000 dolayında Mizrahi vardır.^[3] Arap ülkelerinde yaşayan Mizrahilerin sayısı ise daha azdır. Fas'ta 5.000, Tunus'ta 2.000'den ve Lübnan'da 1.000'den azdır. Hâlen Mizrahilerin İsrail ve ABD'ye göç ettikleri görülür. İran İslam Devriminden günümüze İran'da bir miktar Yahudi çeşitli suçlar nedeniyle idam edilmiştir.^[4]

İsrail toplumuna adaptasyon

İsrail'e göç eden Mizrahilerin kültür şoku nedeniyle topluma ayak uydurması kolay olmadı. Moşavim denen kooperatif tarım köylerine yerleştirilen mülteci Mizrahiler'in tarihten gelen yetenekleri ticaret ve zanaat üzerine olduğu için tarımsal alanda başarıya ulaşamadılar ve bu durum onları sosyo-ekonomik açıdan düşüşe uğrattı.

Kültürel ayrılıklarından dolayı Avrupa Yahudileri Aşkenazlarla Orta Doğu Yahudileri Mizrahiler arasında toplumsal uçurumlar doğdu. Aşkenazların ortalama geliri Mizrahilerin ortalama gelirinden %36 daha fazladır.^[5]

Ayrıca bakınız

• Safaradi Yahudileri (Yahudiler'in 2. büyük kolu)
• Aşkenazi Yahudileri (Yahudiler'in 1. büyük kolu)

Yahudilik Yahudi felsefesi İnanç esasları • Seçilmişlik • Halaha Tanrı • Kabbala • Mesih • Kader Kaşerut  •  Tevazu  •  Minyan  •  Tsedaka Dinî metinler Tevrat/Tora  •  Tanah  •  Talmud  •  Zohar Tevrat  •  Sidur  •  Mişna Tora  •  Arba Turim Şulhan Aruh  •  Tosefta  •  Mişna Berurah Tanya  •  Midraş  •  Piyutim Targum Kutsal Şehirler Kudüs  •  Safed  •  Hebron  •  Tiberya Yahudi bayramları Şabat  •  Roş Aşana  •  Yom Kippur  •  Sukot Simhat Tora  •  Hanuka •  Asara BaTevet Tu Bişvat  •  Purim  •  Pesah Şavuot  •  Tişa Beav  •  Şaloş Regalim Önemli şahsiyetler Avraham  •  Moşe  •  Dvora  •  Rut  •  Şaul  •  Davud Süleyman •  İlyas (peygamber)  •  İlel  •  Şamay  •  Rashi İbn Ezra  •  Rif  •  Ramban  •  Gersonides Saadia Gaon  •  Rambam Baal Şem Tov  •  Tosafistçiler Yosef Albo  •  Yosef Karo  •  Ovadia Yosef Yahudi hayatı Brit Mila  •  Bar Mitsva  •  Şiduh  •  Evlilik Nida  •  İsim koyma  •  Pidyon  •  Matem Okullar Yeşiva  •  JTS  •  HUC  •  YU Dinî roller Kohen  •  Haham  •  Hazan  •  Mohel Dayan  •  Maşgiah  •  Roş yeşiva  •  Gabay Şohet  •  Menaker  •  Kabar  •  Tokea Dinî yapılar Tapınak • Ağlama Duvarı Sinagog  •  Mikve Yahudi ayin sistemi Yahudi İbadetleri  •  Kaparot  •  Korban Şahrit  •  Minha  •  Arvit  •  Avdala Yahudi dilleri Afro-Asyatik İbraniceler: İbranice · Samiri İbranicesi · Yemen İbranicesi Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yahudi Aramicesi Arapçalar: Yahudi Arapçası · Yahudi Bağdat Arapçası · Yahudi Fas Arapçası · Yahudi Irak Arapçası · Yahudi Trablus Arapçası · Yahudi Tunus Arapçası · Yahudi Yemen Arapçası Diğer: Kayla · Yahudi Berbericesi Hint-Avrupa Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş Roman: İtalkian · Katalanik · Yahudi İspanyolcası · Lusitanik · Şuadit · Yahudi Aragoncası · Yahudi Latincesi · Zarfatik Hint-İran: Buhori dili · Cuhuri · Cidi Diğer: Knaanik · Yevanik Türk Karayca · Kırımçakça Diğer Kartveli: Gruzinik Dravid: Yahudi Malayalamı Etnik bölünmeler Afrika: Falaşa · Magrebim Asya: Bney Menaşe · Buhara · Koçin Yahudileri · Paradesi Yahudileri Avrupa: Aşkenaz · Huts · İtalkim · Sefarad Yahudileri Kafkas: Cuhoro · Gurjim · Karaylar Orta Doğu: Kürdistan Yahudileri · Mizrahi · Parsim · Romanyot · Samiriler · Temani Yahudi mezhepleri Yahudilik Muhafazakâr Yahudilik  •  Ortodoks Yahudilik Hasidizm Reformist Yahudilik  •  Hümanist Yahudilik Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Yahudilik Dinî objeler Tallit  •  Tefilin  •  Kipa  •  Şofar Tsitsit  •  Mezuza  •  Yedi Kollu Şamdan Hanukiya •  Yad Yahudi duaları Şema  •  Amida  •  Alenu  •  Kal Nidre Kadiş  •  Alel  •  Ma Tovu  •  Kiduş Diğer dinler ve Yahudilik Hristiyan  •  Judeo-Hristiyan Hristiyan Yahudi ilişkileri  •  İslam Katoliklik  •  Çoğulculuğa Yahudi bakışı Judeo-Islamic  •  Paganizm  •  İbrahimî g t d

Kaynakça

Dış bağlantılar

Organizasyonlar

• World Organization of Jews from Arab Countries 20 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• JIMENA7 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jews Indigenous to the Middle East and North Africa (İngilizce)
• Multiculturalism Project - Middle Eastern and North African Jews (İngilizce)
• Hakeshet Hademocratit Hamizrachit - İsrail'deki Mizrahi Yahudileri Organizasyonu (İngilizce)

Makaleler

• Mizrahi Wanderings (İngilizce)
• The Middle East's Forgotten Refugees 23 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mizrahi mültecilerinin hikâyesi, Semha Alwaya (İngilizce)
• The Forgotten Refugees (İngilizce)
• Moshe Levy 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bir Irak Yahudisinin İsrail donanmasındaki öyküsü (İngilizce)
• My Life in Iraq Yeheskel Kojaman'ın ağzından 50'ler ve 60'larda Irak'taki Mizrahi Yahudilerinin hayatı (İngilizce)
• Audio interview with Ammiel Alcalay discussing Mizrahi literature (İngilizce)
• Excerpt from The Jews of Arab Lands in Modern Times by Norman Stillman (İngilizce)
• Etan Bloom, The Reproduction of the Model ‘Oriental’ in the Israeli Social Space; the 50s and the speedy immigration. 29 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Cemaatler

• PersianRabbi.com İran Yahudileri Cemaati (İngilizce)
• Kurdish Jewry Kürt Yahudileri (İbranice)
• Iraqi Jews New York'raki Irak Yahudi Cemaati (İngilizce)
• Jews of Lebanon 22 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lübnan Yahudileri (İngilizce)
• Historical Society of Jews from Egypt29 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mısır Yahudileri (İngilizce)
• Harissa.com Tunus Yahudileri (Fransızca)
• Zlabia.com 23 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Cezayir Yahudileri (Fransızca)
• Dafina.net 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fas Yahudileri (Fransızca)