İsim-fiil
| Örnekler |
|---|
|
- İsimden yüklem yapan ek-fiillerle karıştırılmamalıdır.
İsim-fiil, mastar[1][2] veya eylemlik,[3] fiillerin cümlede isim görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiil kök veya gövdelerine -me, -mek veya -iş[1][2] mastar eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu eklerde ses uyumlarına göre gerekli değişiklikler yapılır.
- Kardeşim okumayı öğrendi.
- Bu bakışından hoşlanmadım.
- Yarın okula gitmek istemiyorum.
İsim-fiil eki -me ile olumsuzluk eki -me ile karıştırılmamalıdır:
- Sabahları koşmayı severim. (isim-fiil)
- Çocuklar, koridorlarda koşmayın! (emir kipinde fiil. "-ma" olumsuzluk ekidir.)
Ancak olumsuzluk ekinin ardından isim-fiil eki gelebilir:
- Yarın sizinle gelmemeyi tercih ederim. (ilk -me olumsuzluk eki, ikincisi isim-fiil eki)
"dokuma", "görüş", "dondurma", "sarma" gibi bazı sözcükler fiil kökenli olmakla birlikte kalıcı olarak isme dönüşmüşlerdir. Ancak cümlede fiil anlamlarını yitirmeden kullanılırlarsa mastar görevindedirler.
- En sevdiğim yemek zeytinyağlı sarmadır. (isim)
- Çocuk alçalan uçurtmanın ipini çabucak sarmaya çalışıyordu. (isim-fiil)
- Kasabamızda yeni bir dokuma atölyesi açıldı. (isim)
- Yıpranmış elleriyle dokumaya devam eden yaşlı kadın, gençlere taş çıkartıyordu. (isim-fiil)
Mastar eklerinde ses uyumu
Mastar eklerinden "-me" ve "-mek"in ikişer şekli bulunur ve büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde fiillere eklenir:
| ekten önceki hecede bulunan harf | ek | örnekler |
|---|---|---|
| e, i, ö, ü (ince) | -me, -mek | gelme, içmek, ölmek, süzme |
| a, ı, o, u (kalın) | -ma, -mak | almak, ısınma, olma, duymak |
"a" ve "e" ile yazılan ekler her hâlükârda küçük ünlü uyumuna uyduklarından kontrol edilmelerine gerek yoktur.
"-iş" ekinin ise dört şekli bulunur ve bunlar hem büyük hem de küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde fiillere eklenir:
| ekten önceki hecede bulunan harf | ek | örnekler |
|---|---|---|
| e, i (ince-düz) | -iş | geliş, gidiş |
| a, ı (kalın-düz) | -ış | bakış, çıkış |
| ö, ü (ince-yuvarlak) | -üş | öpüş, düşüş |
| o, u (kalın-yuvarlak) | -uş | oluş, duyuş |
Kaynakça
- ^ a b "mastar." Gramer Terimleri Sözlüğü 2003. Türk Dil Kurumu. Erişim: 19 Aralık 2012
- ^ a b Yapım ekleri 18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkçeciler.com. Erişim: 20 Aralık 2012.
- ^ "eylemlik." 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK Sözlük.
