Mercan adası

Mercan adası ya da atol; ortasında lagün adı verilen bir göl bulunan, kısmen veya tamamen lagünü çevreleyen adacıklara denir. Atolller her zaman dairesel yapıda olmamakla birlikte düzinelerce kilometre çapında kapalı bir şekil oluşturan ve ortasında yaklaşık 50 m ya da daha derin bir lagün bulunduran mercan resiflerinden oluşur.

Oluşum Süreci

Derin okyanus tabanının denizin en yüksek kabarmak düzeyinin hemen altına kadar yükselmesi sonucunda oluşan resifin büyük bölümü su altındadır. Resifin üst çember bölümünün çevresinde genellikle alçak düz adalar ya da alçak ve düz kesintisiz kara şeritleri yer alır. Bu adalardan bazıları Maldivliler, Polinezyalılar, Mikronezyalılar gibi pek çok halkın yüzyılardan beri üzerinde yaşadığı yerlerdir.^[1]

İngilizce Atoll kelimesinin ilk kayıtlı kullanımı 1625 yılında olmuştur. Atolllerin kökeni her zaman denizcilerin ve doğa bilimcilerin ilgisini çekmiştir. İlk bilim insanları resifi oluşturan organizmaların yalnızca deniz yüzeyinin yaklaşık 100 m derinine kadar olan kadar olan bölümde yaşıyor olmasına karşılık resifin çok daha derinlerden yükseldiğini saptamışlardı. Atoll oluşumunun günümüzdeki açıklaması charles Darwin'in kuramına dayanır. Buna göre atolller, çok önceleri çöküp yok olan bir volkanik adanın çevresinde gelişmekte olan bir resifin son aşamasını temsil eder.

• 
  Darwin teorisine göre başlangıç evresi
• 
  Resifin inşa edilip volkanik adanın etrafını sardığı evre
• 
  Volkanik adanın çökmesinin devam etmesiyle beraber resif alanı genişlediği evre
• 
  Adanın çökmesiyle resifin yüzeye çıkmasıyla sonuçlanan sonuç evresi

Resifler saçaklanarak çevredeki açık sulara ve aynı zamanda yukarı doğru büyür binlerce yıllık etkin bir büyüme döneminden sonra resif yapısı araya giren bir lagün suyu uzantısıyla volkanik kıyı şeridinden ayrılır. Bu, set resifi aşamasıdır. Sonunda volkanik ada dibe dalarak yok olur ve geriye, tepesi su düzeyinin üstüne yükselen ve ortadaki çöküntüsü bir lagün yapısı kazanan resif kalır.

Dağılımı

Dünyadaki atoll dağılımına bakıldığında atolllerin daha çok pasifik okyanusu (Tuamotu adaları, Caroline Adaları, Marshall Adaları) ve Hint Okyanusu'nda (Maldivler, Laccadive Adaları, Chagos Takım Adaları...) bulunduğu görülmektedir.

Resif mercanlar sadece okyanus ve denizlerin sıcak tropikal ve subtropikal sularında geliştiğinden atolller yalnızca tropik ve tropik altında bulunur. Tropik denizlerde, çökme kuramı uyarınca aynı oluşumun değişik aşamaları biçiminde birbiri ile ilişkilendirilebilen çeşitli resif ve volkanik ada türleri yer alır. İlk kez 1952'de Enewetak atollünde gerçekleştirilen bir dizi sondaj çalışması sonucunda bugünkü resiflerin üstünden 1400 m aşağıda volkanik kayaçlar saptanmış ve böylece çökme kuramı büyük ölçüde doğrulanmıştır.

Kaynakça

Coğrafî terim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.