Kayıp Şehir (arkeoloji)

Kayıp şehir, son derece gerileyen ve büyük ölçüde ya da tamamen ıssızlaşan, bunun sonucunda da eski önemi artık daha geniş bir dünya tarafından bilinmeyen bir şehir yerleşimidir. Birçok kayıp şehrin yeri unutulmuştur, ancak bazıları yeniden keşfedilmiş ve bilim insanları tarafından kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Yakın zamanda terk edilmiş ya da yerleri hiçbir zaman sorgulanmamış şehirler harabe ya da hayalet kasaba olarak adlandırılabilmektedir. Daha küçük yerleşim yerleri ise terk edilmiş köyler olarak adlandırılabilir. Avrupalı kaşiflerin ve maceraperestlerin 15. yüzyıldan itibaren Afrika, Amerika ve Güneydoğu Asya'da bu tür kayıp şehirleri araması, sonunda arkeolojinin gelişmesine yol açmıştır.^[1]

Kayıp şehirler genellikle iki geniş kategoriye ayrılmaktadır: yeniden keşfedilmeden önce şehrin varlığına dair tüm bilgilerin unutulduğu şehirler ve anısı efsane, mit ya da tarihi kayıtlarda muhafaza edilen ancak konumu kaybolmuş ya da en azından artık yaygın olarak tanınmayan şehirlerdir.

Şehirler nasıl kaybolur?

Şehirler doğal afetler, ekonomik ya da sosyal kargaşa veya savaş gibi çeşitli nedenlerle yok olabilmektedir.^[2]

İnka başkenti Vilcabamba, 1572'de İspanyolların Peru'yu fethi sırasında yıkıldı ve nüfusu azaldı. İspanyolların kenti yeniden inşa etmemesi üzerine, dönemin mektup ve belgelerinin detaylı bir şekilde incelenmesiyle yeniden keşfedilene kadar bu yer kayıtlara geçmemiş ve unutulmuştur.^[3]

Troya, Kuzeybatı Anadolu'da, Türkiye'de yer alan bir şehirdi. Yunan Destanları'nda ve özellikle Homeros'a atfedilen iki destandan biri olan İlyada'da anlatılan Truva Savaşı'nın odak noktası olmasıyla tanınmıştır. Defalarca yıkılan ve yeniden inşa edilen şehir yavaş yavaş gerilemiş ve Bizans döneminde terk edilmiştir. Zamanla gömülen şehir, 1860'larda yeri ilk kez kazılana kadar efsaneler diyarına teslim edilmiştir.^[4]

Diğer yerleşimler ise terk edildiklerine dair çok az ipucu bırakarak ya da hiç ipucu bırakmadan kaybolmuştur. Örneğin, Orta Pasifik'teki Malden Adası 1825 yılında Avrupalılar tarafından ilk kez ziyaret edildiğinde terk edilmiş durumdaydı, ancak adadaki tapınak ve diğer yapı kalıntıları geçmişte belki de birkaç nesil boyunca burada Polinezyalı bir nüfusun yaşadığını göstermektedir. Tipik olarak bu bilgi eksikliği, uzak ve oldukça bilinmeyen Malden Adası örneğinde olduğu gibi, hayatta kalan yazılı veya sözlü tarihlerin ve arkeolojik verilerin eksikliğinden kaynaklanmaktadır.

Yeniden keşfedimesi

Arkeolojinin gelişmesi ve modern tekniklerin uygulanmasıyla, daha önce kayıp olan birçok şehir yeniden keşfedilmiştir.

Machu Picchu, Peru'daki Urubamba Vadisi'nin üzerinde bir dağ sırtında yer alan Kolomb öncesi bir İnka bölgesidir. Genellikle "İnkaların Kayıp Şehri" olarak anılan bu yer, belki de İnka Dünyası'nın en bilinen simgelerinden biridir. Machu Picchu, İnka İmparatorluğu'nun zirvede olduğu 1450 yılı civarında inşa edilmiştir. Amerika'nın İspanya tarafından sömürgeleştirilmesinin gecikmiş bir sonucu olarak 100 yıldan biraz fazla bir süre sonra, 1572'de terk edilmiştir. Sakinlerinin çoğunun, İspanyol istilacılar bölgeye gelmeden önce gezginler tarafından getirilen çiçek hastalığından ölmüş olması muhtemeldir. 1911 yılında Melchor Arteaga, kaşif Hiram Bingham'ı, yakın vadide yaşayan az sayıda insan dışında herkes tarafından büyük ölçüde unutulmuş olan Machu Picchu'ya götürmüştür.^[5] Bununla birlikte, Perulu kaşif ve çiftçi Agustín Lizárraga bu keşiften 9 yıl önce, 14 Temmuz 1902'de İnka bölgesini keşfetmiştir. "A. Lizárraga 1902" yazılı kömür bir yazıt bırakmıştır.^[6]

Helike, M.Ö. 373 kışında gece batan antik bir Yunan şehriydi. Şehir Ahaya, Kuzey Mora Yarımadasından, Korint Körfezi'nden iki kilometre (12 stadia) uzaklıkta yer almaktaydı. Kentin, Helike Deltası'nda yeniden keşfedildiği 2001 yılına kadar efsane olduğu düşünülüyordu. 1988 yılında Yunan arkeolog Dora Katsonopoulou kayıp şehrin yerini tespit etmek amacıyla Helike Projesi'ni başlattı. 1994 yılında Patras Üniversitesi ile işbirliği içinde deltanın orta düzlüğünde bir manyetometre araştırması gerçekleştirilmiş ve gömülü bir yapının ana hatları ortaya çıkarılmıştır. 1995 yılında bu hedef kazıldı (şimdi Klonis alanı olarak biliniyor) ve ayakta duran duvarları olan büyük bir Roma binası gün ışığına çıkarıldı.^[7][8]

Kıtalara göre kayıp şehirler

Afrika

Yeniden keşfedilenler

Mısır

• Akhetaten – 18. Hanedan firavunu Akhenaten dönemindeki başkenttir. Daha sonra terk edilmiş ve neredeyse tamamen yıkılmıştır. Günümüzde Amarna'dır .
• Avaris - Nil Deltası'ndaki Hiksos'un başkenti.
• Canopus - İskenderiye'nin doğusunda, Nil'in artık kuru olan Canopic kolunda yer almaktadır.
• Memfis - eski Mısır'ın idari başkentidir. Çok az kalmıştır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanıdır.
• Pi-Ramesses - Büyük Ramses'in imparatorluk şehridir, artık Qantir'in altında var olduğu düşünülüyor
• Tanis - Delta bölgesindeki 21. ve 22. Hanedanlıklar döneminde başkenttir.

Mağrip

• Kartaca - Başlangıçta Tunus'ta bir Fenike şehridir, Roma tarafından yıkıldı ve sonra yeniden inşa edildi. Daha sonra Kuzey Afrika'daki Vandal Krallığı'nın başkenti olarak hizmet vermiş, ardından MS 697'de ele geçirildikten sonra Araplar tarafından yok edilmiştir. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Thugga, Tunus – Günümüz Tunus'unda bulunan bir Roma şehridir. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Leptis Magna – günümüz Libya'sında bulunan Roma şehridir. Burası, yakındaki bir nehrin yönünün değiştirilmesi de dahil olmak üzere şehre kapsamlı bir bayındırlık programı uygulayan İmparator Septimius Severus'un doğum yeriydi. Nehir daha sonra orijinal rotasına geri dönerek şehrin büyük bir kısmını alüvyon ve kuma gömdü. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Timgad, Cezayir – İmparator Trajan tarafından MS 100 civarında kurulan, 7. yüzyılda kumlarla kaplı Roma şehri. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Aoudaghost, Moritanya – Orta Çağ Gana'sındaki zengin Berberi şehri.

Afrika Boynuzu

• Adulis, Eritre - Aksumite krallığının MÖ 500 ile 300 yılları arasında inşa edilmiş bir liman şehri.
• Qohaito, Eritre – MÖ 1000'de Aksum Krallığı'nın şehri.
• Matara, Eritre – MÖ 800'de kayıp şehir.
• Keskese, Eritre – M.Ö. 700 yılındaki kayıp şehir.
• Hubat, Etiyopya – Harla Krallığının başkenti

Sahra-altı Afrika

• Büyük Zimbabve – 11. ve 14. yüzyıllar arasında inşa edilen bu şehir, günümüzün Zimbabve'sinin adını taşıyor. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Niani, Gine – Mali İmparatorluğunun kayıp başkenti

Belirsiz veya tartışmalı

• Kayıp Şehir Kalahari – muhtemelen icat edildi

Keşfedilmemiş

• Itjtawy, Mısır – 12. Hanedanlık döneminin başkenti. Kesin konumu hala bilinmiyor, ancak modern el-Lisht kasabasının yakınında olduğuna inanılıyor.
• Thinis, Mısır - lideri Menes'in Yukarı ve Aşağı Mısır'ı birleştiren ve ilk firavun olduğu Thinite Konfederasyonunun keşfedilmemiş şehri ve merkezi.
• Kubar, Etiyopya – Aksum Krallığı'nın kayıp büyük şehri
• Dakkar, Etiyopya – Adal Sultanlığı'nın başkenti

Asya

Orta Asya

Yeniden keşfedilenler

• Ai-Khanoum
• Karakurum – Cengiz Han zamanı Moğol İmparatorluğu başkenti.
• Hara-Hoto — Batı Şia Hanedanının ticaret merkezidir. Marco Polo'nun Gezilerinde bahsedilmektedir
• Loulan – Taklamakan Çölü'nde, antik İpek Yolu güzergâhı üzerinde yer almaktadır.
• Mangazeya, Siberia
• Niya – Taklamakan Çölü'nde, antik İpek Yolu güzergâhı üzerinde yer almaktadır.
• Köhne Ürgenç – Harezm başkentidir. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Otrar – Orta Asya tarihinde önemli olan İpek Yolu üzerinde bulunan şehir.
• Poykent
• Subaşı Tapınağı – Taklamakan Çölü'nde, antik İpek Yolu güzergâhı üzerinde yer almaktadır.

Keşfedilmemiş

• Abaskun - ortaçağ Hazar Denizi ticaret limanı
• Margiana'daki İskenderiye

Doğu Asya

Yeniden keşfedilenler

• Shangdu, Çin – artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.

Keşfedilmemiş

• Wanggeom-seong, Gojoseon'un tarihi başkenti

Belirsiz veya tartışmalı

• Yamatai, Japonya

Güney Asya

Hindistan

Yeniden keşfedilenler

• Dholavira - Gücerât'ta bulunuyor. İndus Vadisi uygarlığının şehri.
• Dvārakā – Mahabharata'nın kahramanı Krişna'nın antik şehri. Şimdi büyük ölçüde kazıldı. Hindistan'ın Gücerât' eyaletinin kıyısı açıklarında.
• Kalibangan - Hindistan'ın Racastan şehrinde bulunur - İndus Vadisi Medeniyeti'nin ilk şehri.
• Lothal - Hindistan'ın Gücerât kentinde bulunur - İndus Vadisi Medeniyeti'nin ilk şehri.
• Pattadakal – Karnataka, Güney Hindistan'da bulunuyor. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı .
• Puhar, Mayiladuthurai – Güney Hindistan'ın Tamil Nadu şehrinde bulunuyor.
• Rakhigarhi – İndus Vadisi Uygarlığının en büyük bölgesi olan Haryana'da bulunur ve geçmişi M.Ö. 4600'e kadar uzanır.
• Surkotada - Hindistan'ın Gücerât kentinde bulunur - İndus Vadisi Medeniyeti'nin ilk şehri.
• Vasai - Hindistan'da bulunur, Portekiz Hindistan'ın Kuzey Eyaletlerinin eski başkenti (1533–1740)
• Vijayanagara - Karnataka, Hindistan'da bulunmaktadır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.

Belirsiz veya tartışmalı

• Kumari Kandam - Hindistan'ın güneyinde kurgusal bir kayıp kıta .^[9][10][11]

Keşfedilmemiş

• Muziris - Güney Hindistan'ın Cranganore, Kerala yakınında bulunur

Nepal

• Lumbini – Gotama Buda'nın doğum yeri olan Rupandehi bölgesinde yer almaktadır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Sinja Vadisi – Orta Çağ Khasa Krallığının başkenti ve Khas (Nepal) dilinin kökeni olan Jumla bölgesinde yer almaktadır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.

Pakistan

Yeniden keşfedilenler

• Chanhudaro - İndus Vadisi uygarlık şehri olan Pakistan'ın Sind eyaletinde yer almaktadır.
• Pakistan'ın Pencap şehrindeki Cholistan Çölü'nde yer alan Ganweriwal, İndus Vadisi Medeniyeti'nin henüz kazılmamış büyük bir kasabasıydı.
• Harappa - Pakistan'ın Pencap şehrinde bulunur - İndus Vadisi Medeniyeti'nin ilk şehri
• Kot Diji - Pakistan'ın Sind eyaleti İndus Vadisi uygarlık şehrinde bulunur
• Mehrgarh - Pakistan'ın Belucistan eyaleti İndus Vadisi uygarlık şehrinde bulunur
• Mohenco-daro - Pakistan'ın Sind şehrinde bulunan - İndus Vadisi uygarlığının ilk şehri. Şehir dünyadaki ilk kentsel yerleşimlerden biriydi.
• Ser-i Bahlol - Hayber Pahtunhva eyaletinde yer alan - antik bir kasaba, şu anda harabelerin bulunduğu yer.
• Sokhta Koh - İndus Vadisi'nin bir başka antik yerleşim yeri olan Pasni şehrinin yakınında yer almaktadır.
• Dasht Nehri yakınında bulunan Sutkagan Dor, İndus Vadisi'nde şu anda harabe halinde olan küçük bir yerleşim yeriydi.
• Takht-i-Bahi - Hayber Pahtunhva eyaletinde yer alan eski bir Hint-Part Budist manastırı alanı.
• Taxila - Pakistan'ın Pencap eyaletinde bulunmaktadır.

Keşfedilmemiş

• Naga Puram - İndus Vadisi uygarlığının bir şehri olan Pakistan'ın Sindh eyaletinde yer almaktadır. Şehir Karnali Nehri'nin kıyısındaydı.^[12]

Sri Lanka

Yeniden keşfedilenler

• Anuradhapura – artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Sigiriya - artık UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde.
• Polonnaruwa - artık UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde.

Güneydoğu Asya

Yeniden keşfedilenler

• Angkor, Kamboçya – artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.^[13]
• Ayutthaya, Tayland – artık UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alıyor.
• Mahendraparvata, Kamboçya
• Sukotay, Tayland – artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Majapahit, Endonezya – Majapahit Krallığı'nın başkenti, şimdi Trowulan, Mojokerto, Doğu Cava, Endonezya'da.

Keşfedilmemiş

• Gangga Negara, Malezya

Belirsiz veya tartışmalı

• Kota Gelanggi, Malezya
• Ma-i, Filipinler - Filipinler'in Hispanik kuruluşundan öncesine dayanan egemen bir yönetimdi ve Brunei Krallığı ve Song ve Ming Hanedanlığı Çin'iyle ticari ilişkiler kurmasıyla dikkat çekiyordu. Varlığı hem Çin İmparatorluk yıllıkları Zhu Fan Zhi'de (諸番志) hem de Song Tarihi'nde kaydedilmiştir.

Batı Asya

Yeniden keşfedilenler

• Ani - Ermenistan-Türkiye sınırının Türkiye tarafında bulunan Orta Çağ Ermeni başkenti.
• Antakya – Antik şehir, Haçlı Seferleri zamanında önemli bir kale.
• Babil - Eski Mezopotamya'nın başkenti.
• Caesarea Maritima
• Çatalhöyük - Türkiye'nin modern şehri Konya'nın yakınında bulunan Cilalı Taş ve Bakır Çağı bir yerleşim yeri.
• Çoğa Zenbil
• Tizpon - İran'daki Part ve Sasani İmparatorluklarının başkenti.
• Göbeklitepe : 12.000 yıllık Eski Taş Çağı yerleşim yeri. Muhtemelen bir şehir değil, bir tapınak kompleksiydi.
• Hattuşa - Hitit İmparatorluğu'nun başkenti. Türkiye'nin kuzeyindeki modern Boğazkale köyünün yakınında yer almaktadır.
• Karahantepe - Göbeklitepe ile aynı kültürün inşa ettiği Paleolitik yerleşim.
• Kurion, Kıbrıs
• Kiş - Sümer kral listesi, Kiş'in tufandan sonra krallara sahip olan ilk şehir olduğunu belirtir.^[14]
• Lagaş - Sümer şehri.
• Medain Salih (ve başkent Petra ) – artık UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alıyor.
• Yeni Saray - Altın Orda'nın başkenti
• Ninova - Yeni Asur İmparatorluğu'nun İkinci Başkenti.
• Persepolis - Ahameniş kralları tarafından yaptırılan Tören Kompleksi.
• Samarya
• Tmutarakan
• Homeros'un İlyada'sıyla ünlenen Truva - Tunç Çağı Anadolu kenti.
• Ur - Sümer şehri.

Keşfedilmemiş

• Akad
• Arimathea
• Belencer - ikinci Hazar başkenti
• Dilmun
• Ekallatum
• Hazaran
• Kuşşara
• Samandar
• Turkuaz Dağı (Firozkoh) - Afganistan'ın Gurlu hanedanının yaz başkenti, 1223'te yıkıldı
• Washukanni - Hurri krallığı Mitanni'nin başkenti

Belirsiz veya tartışmalı

• İtil - Rusya'nın Samosdelka yakınlarında bulunan Hazar Kağanlığı'nın son başkenti.
• İrem
• Irisaĝrig - Güney Irak, Afak kasabası yakınında ^[15]
• Narbata – İbranice: נרבתא . Büyük İsyan'daki Yahudi şehri.
• Eski Saray - Altın Orda'nın başkenti, Yeni Saray'dan ayrı bir şehir olarak statüsü hala tartışmalıdır.
• Sakşın

Avrupa

Avusturya

• Noreia – eski Kelt krallığı Noricum'un başkenti. Muhtemelen güney Avusturya veya Slovenya'da .

Bosna Hersek

• Daorson – günümüz Bosna-Hersek'indeki eski İlirya topluluğunun başkenti.

Bulgaristan

• Perperikon - Tunç Çağı'ndan Orta Çağ'a kadar tarih boyunca birçok kez harabeye çevrilmiş ve yeniden dikilmiş megalit kompleksi.
• Seuthopolis – 1948'de keşfedilen ve kazılan eski bir Trakya şehri. MÖ 325 civarında Kral Seuthes III tarafından kurulmuştur. Kalıntıları şu anda Kazanlık kenti yakınlarındaki Koprinka Rezervuarı'nın dibinde bulunmaktadır.

Hırvatistan

• Heraklea, Adriyatik'te Hırvatistan kıyısında bir yerde. Tam konum bilinmiyor.

Danimarka

• Høgekøbing
• Ræveleje
• Serridslev
• Sonderside ^[16]

Finlandiya

• Telja

Fransa

• Quentovic – 842'de antik Quentovicus limanı bir Viking filosu tarafından yok edildi.
• Thérouanne - 1553'te V. Karl'ın emriyle şehir yerle bir edildi, yollar parçalandı ve tarlalar sürülüp tuzlandı.

Almanya

• Damasia - Kelt Vindelikler bir kabilesi olan Licates'in Lech'inde eski bir tepe yerleşimi. Genellikle Auerberg veya Roma öncesi Augsburg ile tanımlanır. Folklora göre Ammersee'ye batık.
• Hedeby
• Rungholt - Almanya'daki Wadden Denizi, 16 Ocak 1362'de Kuzey Denizi'nde meydana gelen bir fırtına dalgası olan " Grote Mandrenke " sırasında battı.
• Niedam – Rungholt yakınında
• Vineta

Yunanistan

• Santorini - Yunanistan'ın Thera adasında.
• Chryse Adası - Ege'de, deniz tabanında hala görülebilen antik bir tapınağın bulunduğu ünlü yer.
• Helike - MÖ 4. yüzyılda bir depremle battı ve 1990'larda yeniden keşfedildi.
• Miken
• Pavlopetri - Mora Yarımadası'ndaki güney Laconia kıyılarının su altında bulunan alanı yaklaşık 5.000 yaşındadır ve en eski batık arkeolojik kent alanıdır.

Macaristan

• Avar Halkası – Avarların merkezi kalesi, Tuna ve Tisa arasındaki geniş ovada olduğuna inanılmaktadır.^[17]

İtalya

• Acerrae Vatriae - Yaşlı Pliny'nin Umbria'da bilinmeyen bir yerde bulunduğunu söylediği Sarranates kasabası.
• Castro – Farnese ailesi tarafından yönetilen bir Dükalığın başkenti Lazio'da bir şehir. 1649'da Papalık ordusu tarafından yıkıldı.
• Luni
• Paestum - Napoli'nin güneyindeki Yunan ve Roma şehri; üç ünlü Yunan tapınağı.
• Pompeii, Herculaneum ve Stabiae - MS 79'da Vezüv Yanardağı'nın patlamasıyla gömüldü ve 18. yüzyılda yeniden keşfedildi.
• Sybaris, İtalya – Eşsiz zenginliğe sahip antik Yunan sömürge şehri, MÖ 510'da ezeli rakibi Crotona tarafından tamamen yok edildi.
• Tripergole - Campi Flegrei'deki Lucrine Gölü'nün doğu kıyısındaki antik Roma kaplıca köyü. Köy ve gölün büyük bir kısmı, 1538'de Monte Nuovo'yu oluşturan volkanik patlama sırasında tephra tarafından gömüldü. Köyün ve onunla bağlantılı kaplıcaların kesin konumu artık tespit edilememektedir.

Litvanya

• Apuolė

Hollanda

• Brittenburg - antik Roma yerleşimi
• Dorestad
• Reimerswaal - 16. yüzyılda sular altında kaldı.
• Saeftinghe – 1584 yılında denizde kaybolan müreffeh şehir.

Norveç

• Kaupang – Larvik, Norveç yakınlarındaki Viksfjord'da. Viking çağında Oslo Fiyordu çevresindeki en büyük ticaret şehri. Deniz seviyeleri geriledikçe (kıyı şeridi bugün 1000'dekinden 7 metre daha alçaktır) şehre artık okyanustan erişilemez hale geldi ve terk edildi.

Polonya

• Biskupin
• Truso

Portekiz

• Conímbriga - MÖ 9. yüzyıla tarihlenen ilk ticaret merkezi. MS 8. yüzyılda terk edildi.

Romanya

• Sarmisegetuza Regia – Antik Daçya Krallığının eski başkenti.
• Vicina - Tuna Nehri üzerinde, Delta yakınında bir liman.

Rusya

• Bulgar – Tatarlar tarafından yerle bir edilen Volga nehri üzerindeki önemli İpek Yolu şehri.
• Ilimsk - Sibirya'da küçük bir kasaba. 1970'lerin ortalarında Ust-Ilimsk Rezervuarı sular altında kaldı.
• Kitezh – Orta Rusya'da suların altındaki efsanevi şehir.
• Pomor'un Kuzey Denizi Rotası üzerinde bir ticaret kolonisi olan Mangazeya, Kuzey Denizi Rotası'nın yasaklanmasının ardından 17. yüzyılda terk edildi. Mangazeya, 1967 yılında arkeologlar tarafından yeniden keşfedilene kadar kayıp sayılıyordu ^[18]
• Peremyshl - 1152'de kurulan kasaba.
• Tmutarakan - Rus Hanlığı'nın ticaret kasabası

Sırbistan

• Stari Ras - Orta Çağ Sırp devleti Raška'nın ilk başkentlerinden biri, 13. yüzyılda terk edilmiş.

Slovakya

• Myšia Hôrka (Spišsky Štvrtok yakınında) – 3500 yıllık eski kasaba (20. yüzyılda yeniden keşfedildi) ve arkeolojik alan.

ispanya

• Amaya – Cantabri'nin başkenti veya en önemli şehirlerinden biri. Muhtemelen İspanya'nın kuzeyindeki Burgos'ta günümüzde "Amaya Zirvesi" olarak adlandırılan yerde bulunmaktadır.
• Cypsela - İspanya'nın Katalan kıyısındaki İbero-Yunan yerleşimini boğdu. Yunan, Roma ve Orta Çağ tarihçileri tarafından bahsedilmiştir.
• Reccopolis – Hispania'da Vizigotlar tarafından kurulan başkentlerden biri. Site 10. yüzyılda giderek terk edildi.
• Tartessos - modern Endülüs, İspanya'da Guadalquivir nehrinin ağzında yer alan bir liman şehri veya küçük limanlar ve ticaret yollarından oluşan ekonomik bir kompleks. Tartessos'un ya bağımsız bir krallığın merkezi ya da Fenikeli ve Yunan tüccarlarla tanışmak için İspanyol anakarasındaki maden kaynaklarını denize ihraç etmeye adanmış görkemli şehirlerden oluşan bir topluluk olduğuna inanılıyor. Yıkımı tarihçiler arasında hala tartışma konusudur ve modern eğilimlerden biri Tartessos'un hiçbir zaman bir şehir değil, bir kültür kompleksi olduğuna inanma eğilimindedir.

İsveç

• Birka
• Ny Varberg
• Uppåkra

Birleşik Krallık

• Calleva Atrebatum, Silchester, İngiltere - büyük Romano-İngiliz duvarlı şehri 10 mil (16 km) bugünkü Reading'in güneyinde, Berkshire . Geriye sadece duvarlar kalıyor ve havadan bir sokak deseni seçilebiliyor.
• Dunwich, İngiltere – kıyı erozyonu nedeniyle kaybedildi. Bir zamanlar büyük bir kasaba olan şimdi küçük bir köye dönüştü
• Evonium, İskoçya – sözde taç giyme yeri ve 40 kralın başkenti
• Fairbourne, Galler – iklim değişikliğinin ardından sel olasılığı nedeniyle 2019'da konsey tarafından kabul edilen yönetimli geri çekilme politikası
• Hallsands, Devon – bir kumsalda inşa edilmiş, son sakini 1960'ta ayrılmış, halka kapalı. Birçok metruk bina hala ayakta.
• Hampton-on-Sea, İngiltere - Kent'in Herne Körfezi'nin Hampton bölgesinde bulunan bir köy, 1916 ile 1921 yılları arasında boğuldu ve terk edildi.
• Kenfig, Galler – Bridgend'de kumla kaplanmış ve 13. yüzyılda terk edilmiş bir köy.
• Nant Gwrtheyrn, Galler – Kuzey Galler kıyısındaki eski köy, II. Dünya Savaşı sırasında taş ocağı kapatıldıktan sonra terk edilmiş. Şimdi bir dil merkezi olarak yenilendi.
• Eski Sarum, İngiltere - arkeolojik alanın sahipleri 19. yüzyıla kadar Eski Sarum'u temsil edecek bir Parlamento Üyesi seçme hakkını saklı tutmasına rağmen nüfus 13. ve 14. yüzyıllarda yakınlardaki Salisbury'ye taşındı (bkz. William Pitt ).
• Ravenser Odd, İngiltere - Humber ağzının yakınındaki önemli liman, 14. yüzyılda kıyı erozyonu nedeniyle kaybedildi.
• Ravenspurn, İngiltere - Ravenser Odd'a yakın, 1471'den sonra kıyı erozyonu nedeniyle kaybedildi.
• Roxburgh, İskoçya – 15. yüzyılda terk edilmiş
• Selsey, İngiltere - 1043'ten sonra çoğunlukla kıyı erozyonuna terk edildi.
• Skara Brae, Orkney, İskoçya – Tortu altında gömülü Neolitik yerleşim. 1850'de bir kış fırtınası tarafından ortaya çıkarıldı.
• Trellech, Galler – 13. ve 15. yüzyıllar arasında geriledi.
• Winchelsea, Doğu Sussex – eski Winchelsea, önemli Kanal limanı, 4000'in üzerinde nüfus, 1287 su baskını ve kıyı erozyonundan sonra terk edildi. Modern Winchelsea, 2 mil (3,2 km) iç kısımda, İngiltere Kralı I. Edward tarafından planlı bir kasaba olarak yerini almak üzere inşa edildi.

Ukrayna

• Árheimar - Dinyeper nehrinin yakınında bulunan Gotların başkenti
• Bolokhiv – 13. yüzyılda terk edilmiş.

Kuzey Amerika

Kanada

Yeniden keşfedilenler

• L'Anse aux Meadows - Viking yerleşimi 1000 civarında kuruldu. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Kayıp Köyler - Kayıp Köyler, Kanada'nın Ontario eyaletinde, Cornwall'un eski ilçelerinde bulunan on topluluktur (Aultsville, Dickinson's Landing, Farran's Point, Maple Grove, Mille Roches, Moulinette, Santa Cruz, Sheek's Island, Wales, Woodlands). Osnabruck (şimdi Güney Stormont), 1958'de St. Lawrence Denizyolu'nun kurulmasıyla kalıcı olarak sular altında kalan Cornwall yakınında.

Karayipler

Yeniden keşfedilenler

• Port Royal, Jamaika – 1692 Jamaika depreminde yıkıldı.

Meksika ve Orta Amerika

Maya şehirleri

Eksik liste - daha fazla bilgi için bkz. Maya uygarlığı

Yeniden keşfedilenler

• Calakmul – Klasik Maya dönemindeki iki süper güçten biri. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı .
• Chichen Itza – Bu antik hac yeri hâlâ en çok ziyaret edilen Maya harabesidir. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Koba
• Copán - Modern Honduras'ta . Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Naachtun - 1922'de yeniden keşfedilen bu yer, en uzak ve en az ziyaret edilen Maya alanlarından biri olmaya devam ediyor. 44 km (27 mil) numarada yer alıyorCalakmul'un güney-güneydoğusu ve 65 km (40 mil)Tikal'in kuzeyinde, her iki komşu için de stratejik öneme sahip olduğuna ve her iki komşunun askeri saldırılarına karşı savunmasız olduğuna inanılıyor. Antik adı 1990'ların ortasında Masuul olarak belirlendi.
• Palenque — Meksika'nın Chiapas eyaletinde, güzel sanatı ve mimarisiyle tanınır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Tikal — Klasik Maya dönemindeki iki büyük güçten biri. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Tulum – Maya kıyı şehri.

Olmec şehirleri

Yeniden keşfedilenler

• La Venta – Günümüz Meksika eyaleti Tabasco'da .
• San Lorenzo Tenochtitlán – Günümüzde Meksika'nın Veracruz eyaletinde.

Totonac Şehirleri

Yeniden keşfedilenler

• Teotihuacan – Aztek Öncesi Meksika.^[19] Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.

Diğer

Yeniden keşfedilenler

• Izapa - Toprakları Körfez Kıyısı'ndan Chiapas'ın Pasifik Kıyısı'na, günümüz Meksika'sına ve Guatemala'ya kadar uzanan Izapa uygarlığının ana şehri.
• Guayabo - Kosta Rika'da. Bölgenin MÖ 1500'den MS 1400'e kadar iskan edildiğine ve en yoğun döneminde 10.000 civarında bir nüfusa sahip olduğuna inanılıyor.

Amerika Birleşik Devletleri

Yeniden keşfedilenler

• Amerika Birleşik Devletleri'nin güneybatısındaki Four Corners bölgesinde bulunan Ata Pueblo (veya Anasazi ) kültürünün şehirleri - En iyi bilinenleri Chaco Kanyonu ve Mesa Verde'de bulunmaktadır.
• Etzanoa – Arkansas City, Kansas'ta bulunmaktadır. Wichita kültürünün şehri. En yüksek zamanında yaklaşık 20.000 kişiye ev sahipliği yapıyordu ve M.Ö. MS 1450–1700.
• Bethel Indian Town, New Jersey - Lenape'nin batıya doğru itilmesiyle ortadan kaybolan Lenape yerleşimi.
• Kahokya - Bugünkü St. Louis, Missouri'nin yakınında yer almaktadır. Cahokia'nın en parlak döneminde 40.000 ila 80.000 kişilik bir nüfusa sahip olduğuna inanılıyor, bu da onu Amerika'nın en büyük Kolomb öncesi şehirlerinden biri yapıyor. Esas olarak sıkıştırılmış topraktan oluşan devasa piramit tepecikleriyle tanınır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Pueblo Grande de Nevada Overton, Nevada yakınında bulunan bir köy kompleksi
• Roanoke Kolonisi
• Sarabay - Florida'nın kuzeydoğusundaki bir Mocama yerleşim yeri, 1560'lardan kalma hem Fransızca hem de İspanyolca belgelerde bahsediliyor.^[20]

Güney Amerika

İnka şehirleri

Yeniden keşfedilenler

• Choquequirao – İspanyollara karşı İnka direnişinin son kalelerinden biri ve Manco Inca Yupanqui'nin sığınağı.
• Machu Picchu – Muhtemelen Pachacuti'nin Aile Sarayı. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Vilcabamba – Şu anda Espritu Pampa olarak biliniyor, Neo-İnka Devleti'nin (1539–1572) başkenti.
• Vitcos – Şu anda Rosaspata olarak biliniyor, Neo-İnka Devleti'nin ikametgâhı ve tören merkezi.

Diğer

Yeniden keşfedilenler

• Cahuachi - Nazca, günümüz Peru'sunda .
• Caral – Norte Chico uygarlığının önemli bir merkezi, günümüz Peru'sunda . Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Chan Chan – Chimu . Günümüz Peru'sunda, Trujillo yakınında bulunmaktadır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Kuelap - Kuzey Peru'daki Chachapoyas kültürünün başkenti olan, hâlâ ormanlarla kaplı, devasa bir yıkık şehir.^[21]
• Moche Şehri - Moche kültürünün en büyük şehri. Büyük yarı piramidal binaları Huaca del Sol ve Huaca de la Luna ile tanınır.
• Nueva Cádiz, Venezuela'da . Amerika'daki ilk İspanyol yerleşim yerlerinden biriydi.
• Santa María la Antigua del Darién – Panama ve Kolombiya arasındaki Darién bölgesinde, Amerika kıtasının ana karasındaki ilk kalıcı Avrupa yerleşimi. 1510 yılında Vasco Núñez de Balboa tarafından kuruldu. 2012 yılında bulundu.
• Teyuna (Ciudad Perdida ) günümüz Kolombiya'sında bulunmaktadır ^[22]
• Tiwanaku – İnka öncesi. Tiwanaku olarak da bilinir. Bugünkü Bolivya'da bulunmaktadır. Artık UNESCO Dünya Mirası Alanı.
• Upano Vadisi Siteleri - Ekvador Amazon'undaki kentsel kompleks, 2024'ün başlarında keşfedildi ^[23]

Durum bilinmiyor

• La Ciudad Blanca

Keşfedilmemiş ve kurgusal kayıp şehirler

Efsanevi

• Ai - İbranice İncil'de önemli bir şehir
• Arthur Camelot'u
• Atlantis
• Aztlán - Aztek mitolojisindeki ataların vatanı
• Ciudad de los Cesares (Sezarların Şehri, aynı zamanda Patagonya Şehri, Elelín, Lin Lin, Trapalanda, Trapananda veya Gezici Şehir olarak da bilinir) - Patagonya'da asla bulunamayan efsanevi bir şehir
• Dvārakā – Denize batmış antik bir Krişna şehri.
• El Dorado
• İrem – Bu, Rubülhali Çölündeki kayıp bir Arap şehrine atıfta bulunabilir, ancak kaynaklar aynı zamanda onu Kuran'da adı geçen bir kabile veya bölge olarak da tanımlar ^[24]
• Kitezh, Rusya – güzel havalarda görülebileceği söylenen efsanevi su altı şehri
• Lemurya - Pasifik Okyanusu'ndaki eski, şimdi batık bir kara
• Libertatia, Madagaskar – (Libertalia olarak da bilinir), 17. yüzyılda korsan Kaptan James Misson (bazen "Görev" olarak da yazılır) tarafından kurulan ve bugün tarihçiler tarafından hala tartışılan bir korsan kolonisiydi.
• Kayıp Şehir Z - Brezilya'nın Mato Grosso bölgesinin ormanlarında yer aldığı iddia edilen bir şehir, İngiliz kaşif Albay Percy Harrison Fawcett tarafından Birinci Dünya Savaşı'ndan bir süre önce görüldüğü söyleniyor ^[25]
• Lyonesse
• Ötüken – Türk mitolojisinde Göktürklerin efsanevi başkenti
• Paititi – Bolivya, Brezilya ve Peru'nun buluştuğu yağmur ormanlarında efsanevi bir şehir ve sığınak ^[26]
• Altının Yedi Şehri
• Shambhala - Tibet'te olduğu söylenen efsanevi krallık
• Sodom ve Gomorra
• Vineta – Almanya veya Polonya'nın Baltık kıyısında bir yerlerdeki efsanevi şehir
• Ys – Fransa'nın batı kıyısındaki efsanevi şehir

Bazı şehirlerin efsane sayılması, onların gerçekte var olmadığı anlamına gelmez. Bir zamanlar efsanevi sayılan Truva ve Bjarmaland gibi bazılarının artık var olduğu bilinmektedir.

Kurgusal

• Brigadoon - aynı isimli müzikalden
• Charn - Narnia Günlükleri'nden
• Leng - HP Lovecraft'ın Deliliğin Dağlarında adlı eserinde anlatılan Antarktika şehri
• Númenor - Yüzüklerin Efendisi'nden
• Opar - Edgar Rice Burroughs'un Tarzan romanlarından (adını uzun süredir memleketi Oak Park, Illinois'den alıyor)
• R'lyeh - HP Lovecraft'ın birçok eserinde adı geçen, tanrısal varlık Cthulhu'nun gömülü olduğu batık şehir
• Sarnath - HP Lovecraft'ın " Sarnath'a Gelen Kıyamet " adlı kısa öyküsünde anlatılan şehir
• Shangri-La - James Hilton'un 1933 tarihli Kayıp Ufuk romanından kurgusal yer
• Kafatası Adası - King Kong filmlerinden
• İsimsiz Şehir - HP Lovecraft'ın The Nameless City adlı kısa öyküsünde anlatılan Arap çölündeki antik şehir
• Valyria – George RR Martin'in Buz ve Ateşin Şarkısı evreninden

Ayrıca bakınız

• Terk edilmiş köy
• Geçicilik
• Hayalet kasaba
• Harabe
• Toplumsal çöküş

Kaynakça