Seçim hukuku

Seçim hukuku, seçimlere uygulanan kurallar bütünüdür. Kamu hukukunun bir alt dalıdır.

Türkiye seçim hukukuna hakim ilkeler

• Türkiye'de seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler. (T.C. Anayasası m.67/2)

Genel oy ilkesi

Tüm yurttaşların; sosyal sınıf, cinsiyet, etnik köken, dinî inanç gibi ayrımlara tabi tutulmayarak oy hakkına sahip olmasıdır. Geçmişte kadınların, mülk sahibi olmayanların, siyahilerin ve bazı diğer grupların oy kullanamadığı görülmüştür. Zaman içinde, genel oy ilkesinin yaygınlaşmasıyla bu durum ortadan kalkmıştır. ^{[kaynak belirtilmeli]} Ancak bu ilkenin yaygınlaşması çok da erken olmamıştır. Örneğin kadınlar, Türkiye'de 1934, Finlandiya'da 1907, Fransada 1945, İsviçrede 1971, Portekizde 1976, Suudi Arabistan'da 2015 yıllarında bu hakka sahip olmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Gizli oy

Seçmenin kullandığı oyu kimsenin bilmemesidir. Bu ilke, seçmenlerin tercihlerinden dolayı dışlanmasını ve baskı görmesini engellemeyi amaçlar.

Tek dereceli seçimler

Seçmenlerin adayları doğrudan oylamasıdır. İki dereceli seçimlerde seçmenler, ikinci seçmenleri; ikinci seçmenler de adayları seçer. Türkiye'de seçimler 1877'den 1943 yılına kadar çift, 1946 yılında sonra ise tek dereceli yapılmıştır. Amerikan başkanlık seçimlerinde seçmenler seçicileri (538 kişi) seçer. Daha sonra bu 538 kişi salt çoğunlukla (en az 270 oy) Amerikan başkanını seçer. Bu iki dereceli sisteme örnek olarak verilebilir. Dünyada hala bazı seçimler iki dereceli olarak yapılmaktadır.

Serbest seçimler

Seçimlerin yapıldığı ortamın serbest olmasıdır. Buna göre siyasi partiler ve adaylar serbestçe propaganda yapabilir, seçmenler de serbestçe oy kullanabilir. Özgür demokrasinin temel ilkelerindendir.

Eşitlik

• Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (T.C. Anayasası m.10/1)

Eşitlik ilkesi çok geniş bir uygulama alanı bulan bir anayasal ilkedir. Seçimlerle alakalı pek çok hususa eşitlik ilkesi hakimdir. Ancak ilk akla gelen husus her seçmenin bir oya sahip olmasıdır. Tarihte bazı kesimlerin birden fazla oy kullanma hakkına sahip olduğu görülmüştür. Buna çoğul oy denir. Çoğul oy fikri John Stuart Mill tarafından ortaya atılmıştır ancak demokrasinin ilkleriyle bağdaşmadığı için günümüzde kabul edilmemiştir.

Açık sayım ve döküm

Kullanılan oyların sayım ve dökümünün kamuoyuna açık olarak yapılmasıdır. Bu şekilde seçimlerde bir hile olmasının önüne geçilir ve herkesin sonuçlara güvenmesi hedeflenir.

Seçimlerin yargı yönetim ve denetiminde yapılması

Yüksek Seçim Kurulu

Türkiye'de seçimleri denetleyen ve yöneten en üst organdır. Kurul, yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayılarının salt çoğunluğuyla seçilir. Üyelerin görev süresi altı yıldır. Süresi biten üye yeniden seçilebilir. Başkan ve Başkanvekili, Kurul üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğuyla seçilir.^[1] Kurul kararları kesindir. Bu kararlar hakkında başka bir merciye itiraz edilemez.

İl ve ilçe seçim kurulları

İl seçim kurulları; o ildeki en kıdemli hakimin başkanlığındaki 3 hakimden oluşur. İlçe seçim kurulları ise o ilçedeki en kıdemli hakim, o ilçede görevli 2 memur üye, son milletvekili seçiminde milletvekili çıkarmış ve o ilçede teşkilatı olan 4 üyeden oluşur.

Seçim kanunlarındaki değişikliklerin 1 yıl içindeki seçimlerde uygulanmaması

• Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.(T.C. Anayasası m.67/6)

Meclis çoğunluğunu elinde bulunduran siyasi partiler seçim kanunlarını kendi lehlerine değiştirebilirler. Bunun önüne geçmek için anayasaya bu hüküm konmuştur. Ancak belirtmek gerekir ki "seçim kanunlarında yapılan seçimler" sözünden seçimin sonucuna etki edebilecek değişikliklerin anlaşılması gerekir. Seçimin sonucuna etki etmeyecek, usulle alakalı değişikliklerin derhal uygulanabilir olduğu kabul edilir.

Kaynakça

Özel

Genel

• Gözler, Kemal, 2020, Bursa, Türk Anayasa Hukuku Dersleri
• Gözler, Kemal, 2020, Bursa, Anayasa Hukukunun Genel Esasları
• "T.C. Anayasası" (PDF). 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
• "Milletvekili seçimi kanunu" (PDF). 2 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.