İstanbul Tramvayı

İstanbul Tramvayı

T1 (Kabataş – Bağcılar) Tramvay Hattı'nda çalışan tramvay aracı.
T4 (Topkapı – Mescid-i Selam) Tramvay Hattı'nda çalışan tramvay aracı.
T5 (Eminönü – Alibeyköy Cep Otogarı) Tramvay Hattı'nda çalışan tramvay aracı.
Genel
Sahibi	İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Bölge	İstanbul, Türkiye
Taşıma türü	Tramvay
Hat sayısı	4
İstasyon sayısı	31 (T1)[1] 22 (T4)[2] 14 (T5)
Günlük yolcu sayısı	0,57 milyon
Yıllık yolcu sayısı	210 milyon+ (2023)[3]
Web sitesi	T1・T4・T5
Hizmet
Hizmete giriş	13 Haziran 1992 (T1)[1] 17 Eylül 2007 (T4)[2] 1 Ocak 2021 (T5)[4]
İşletmeci(ler)	Metro İstanbul, TCDD Taşımacılık
Teknik
Sistem uzunluğu	19,3 kilometre (12,0 mi) (T1)[1] 15,3 kilometre (9,5 mi) (T4)[2] 10,1 kilometre (6,3 mi) (T5)[4]
Hat açıklığı	Standart (1,435 mm)
Elektriklendirme	750 V DA katener (T1 & T4) 750 V DA üçüncü ray (T5)
Ortalama hız	35 kilometre/saat (22 mph)
En yüksek hız	80 kilometre/saat (50 mph)
Sistem haritası Sembol açıklamaları Depo Alibeyköy Cep Otogarı Alibeyköy Metro Alibeyköy Merkez Üniversite Silahtarağa Mahallesi Eyüpsultan Devlet Hastanesi Eyüpsultan Teleferik Feshane Ayvansaray Depo Balat Mescid-i Selam Fener Cebeci Cibali Sultançiftliği Yenimahalle Kabataş Hacı Şükrü Fındıklı-Mimar Sinan Üniversitesi 50. Yıl-Baştabya Tophane Cumhuriyet Mahallesi Karaköy Kiptaş-Venezia Küçükpazar Karadeniz Eminönü Taşköprü Sirkeci Ali Fuat Başgil Gülhane Bosna-Çukurçeşme Sultanahmet Sağmalcılar Çemberlitaş Uluyol-Bereç Beyazıt-Kapalıçarşı Rami Laleli-İstanbul Üniversitesi Topçular Aksaray Demirkapı Yusufpaşa Şehitlik Haseki Edirnekapı Fındıkzade Vatan Çapa-Şehremini Fetihkapı Depo Pazartekke Topkapı Topkapı Cevizlibağ-Atatürk Öğrenci Yurdu Merkez Efendi Seyitnizam-Akşemsettin Mithatpaşa Depo Zeytinburnu Mehmet Akif Merter Tekstil Merkezi Güngören Akıncılar Soğanlı Yavuz Selim Güneştepe Bağcılar Bu diyagramı: görüntüle tartış değiştir

İstanbul Tramvayı, İstanbul'da hizmet veren modern tramvay ağıdır. Sistem, Avrupa Yakası'nda hizmet veren T1 (Kabataş – Bağcılar) Tramvay Hattı, T4 (Topkapı – Mescid-i Selam) Tramvay Hattı ve T5 (Eminönü – Alibeyköy Cep Otogarı) Tramvay Hattı'ndan oluşmaktadır.

1992'de Aksaray – Beyazıt arasında hizmete giren T1 hattı, sırasıyla Beyazıt – Sirkeci, Aksaray – Topkapı, Topkapı – Zeytinburnu, Sirkeci – Eminönü, Eminönü – Fındıklı ve Fındıklı – Kabataş uzatmalarının hizmete girmesiyle birlikte Kabataş – Zeytinburnu arasında hizmet vermeye başlamıştır. T1 hattı, 2006'da Zeytinburnu – Bağcılar arasında hizmete giren T2 hattı ile 2011'de birleştirilmiş ve Kabataş – Bağcılar arasında hizmet vermeye başlamıştır.^[1] 2007'de Şehitlik – Mescid-i Selam arasında hizmete giren T4 hattı, 2009'da Şehitlik – Topkapı uzatmasının hizmete girmesiyle birlikte Topkapı – Mescid-i Selam arasında hizmet vermeye başlamıştır.^[2] 2021'de Cibali – Alibeyköy Cep Otogarı arasında hizmete giren Türkiye'nin ilk katenersiz tramvay hattı olan T5 hattı, 2023'te Cibali – Eminönü uzatmasının hizmete girmesiyle birlikte Eminönü – Alibeyköy Cep Otogarı arasında hizmet vermeye başlamıştır.^[4] En son uzatmalarla birlikte mevcut hat uzunluğu 44,7 kilometre (27,8 mi)'dir.

Tarihçe

Osmanlı İmparatorluğu döneminde başkent İstanbul'un Anadolu ve Avrupa yakalarına yayılmış çok büyük bir tramvay ağı bulunuyordu. Bu hatlar başlangıçta atlı tramvaydı, ancak zamanla elektrikli hâle getirildiler. Tramvay ağı birçok güzergâhta adım adım inşa edildi ve sistemin en geniş hizmet alanına kavuştuğu 1956'da 56 tramvay hattı ve 270 tramvay aracı ile 108 milyon yolcu taşındı. Ancak dünyanın pek çok şehrinde olduğu gibi İstanbul'daki tramvay hatları da 1956'dan sonra kapanmaya başladı ve 1966'da ise tamamen sona erdi.

1966'da İstanbul'daki tramvay hatları kapatıldıktan sonra, İstanbul halkı bu eski moda -ancak sorunsuz işleyen- şehir içi ulaşım yönteminin kaldırılması ile ulaşımın eskisinden daha hızlı olacağını düşündüler, ancak bu düşüncenin yanlış olduğu birkaç yıl sonra kanıtlandı. Otobüs, taksi, özel araç gibi benzinli araçların kontrolsüz artışı İstanbul caddelerini trafikle boğmaya başladı. Türkiye, kirlilik, trafik sıkışıklığı, yasadışı göç, düşük okuryazarlık ve hızlı nüfus artışı gibi gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda yaşanan sorunları yaşamaya başladı. Artan nüfus, İstanbul'un kentleşmesini ve bununla birlikte hava ve ses kirliliğini, trafik sıkışıklığını ve dumanı artıran motorlu taşıt da artırdı. Şehir içi ulaşım, tramvay döneminden bile daha yavaş hale geldi. 1970'lerin başından itibaren bu sorunlar giderek arttı ve 1980'lerin ortalarında İstanbullular motorlu taşıtların kontrolünün olmaması ve tramvay ağının kapatılmasının çok büyük hata olduğunu fark etti. Sürekli artan trafik sıkışıklığı ve hava kirliliği nedeniyle İstanbul, 1980'lerin ortalarında en kirli Avrasya şehirlerinden biri haline geldi, bu da sadece vatandaşların hastalıklarının artmasına değil, turist kaybına da neden oldu. Tunus, Sidney, Buenos Aires gibi dünyanın pek çok şehri de bu hatayı anladı ve onlar gibi İstanbul da tramvayların dönüşünü planladı.

Tramvay hatlarının kapatılmasının büyük bir hata olduğunu anlayan idare, kirliliği bir an önce azaltmayı ve turistler arasındaki İstanbul imajını yeniden kazanmayı planladı. Dünyanın dört bir yanındaki birçok şehri (örneğin Lima ve Buenos Aires) inceleyen yetkililer, tramvayın İstanbul'a geri getirilmesine karar verdi. Bu karar kapsamında ilk olarak 1992'de hizmete giren T1 hattı kademeli olarak genişletilmiş ve en son halini 2011'de almıştır.^[1] Daha sonra 2007'de hizmete giren T4 hattı, en son halini 2009'da almıştır.^[2] Son olarak 2021'de hizmete giren T5 hattı, en son halini 2023'te almıştır.^[4]

Zaman çizelgesi

• 1961 – Avrupa Yakası'ndaki son tramvay 12 Ocak'ta işletildi. 27 Mayıs'ta Topkapı – Eminönü hattının yerini troleybüsler aldı. Anadolu Yakası'na altı adet tramvay aracı aktarıldı.
• 1966 – Anadolu Yakası'ndaki son tramvay 3 Ekim'de işletildi.^[5] Tramvay araçları ulaşım müzesine transfer edildi.
• 1984 – Troleybüs servisi 16 Temmuz'da sona erdi. Böylece İstanbul'da hizmet veren -Tünel hariç- tüm elektrikli şehir içi ulaşım sistemleri tamamen ortadan kalktı.
• 1990 – İstiklal Caddesi yayalaştırıldı ve yeni inşa edilen ve 1966 öncesiyle aynı tasarımda üretilen tramvay araçlarıyla hizmet veren T2 (Taksim – Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı, İstanbul'a tramvayın dönüşünü simgeledi.
• 1992 – Tamamen ayrı bir tramvay sistemi açılarak tramvaylar modern bir sistem olarak İstanbul'a döndü. En son 1956'da tramvayların çalıştığı aynı hatta başladı. İlk seferler T1 hattı olarak Beyazıt – Aksaray arasında başladı. İlk zamanlarda bu hat yüksek tabanlı hafif raylı araçlar ile hizmet veriyordu.
• 2003 – T1 hattının tramvay araçlarının yerini alçak tabanlı Bombardier Flexity Swift tramvayları aldı.^[6]
• 2006 – Tramvay sistemi daha da batıya doğru uzandı, hattın adı adı T2 oldu. Her iki hattın da ölçüleri aynı olmasına rağmen, T2 yüksek zeminli hafif raylı araçlar (LRV'ler) vagonları kullandı.
• 2007 – Yüksek tabanlı hafif raylı araçları (LRV'ler) kullanan T4 adlı yeni bir tramvay hattı açıldı.
• 2009 – T1 ve T2 birbirine bağlanırken tüm yüksek tabanlı ABB, Duewag ve Rotem tramvayları Alstom Citadis alçak tabanlı tramvaylarla değiştirme planları uygulandı. T4 hattı Topkapı'ya kadar uzandı.
• 2011 – İlk Alstom Citadis alçak tabanlı tramvaylar hizmete girdi.^[7] T1 ve T2 hatlarının yeni bir tek hat olan T1 aldı.
• 2016 – Haliç boyunca yapılacak yeni Eminönü-Alibeyköy hattının ihaleleri 29 Haziran'da alındı.^[8]
• 2021 – T5 Hattının Cibali - Alibeyköy Cep Otogarı arasındaki ilk etabı 1 Ocak 2021'de devreye alındı.
• 2023 – T5 Hattının Eminönü - Cibali arasındaki ikinci etabı 30 Ağustos 2023'te devreye alındı.

Tramvay hatları

T1 hattı Kabataş – Bağcılar arasında, T4 hattı Topkapı – Mescid-i Selam arasında, T5 hattı Eminönü – Alibeyköy Cep Otogarı arasında faaliyet göstermektedir. Tramvay güzergâhları çoğunlukla ayrılmış yollarda çalışır. Ağın bir kısmı yükseltilmiştir ve bazı küçük kısımları, ayrılmamış yollarda caddelerde ilerler (örn. Ayasoyfa önünde). Sistem çoğunlukla şehrin eski bölgelerine hizmet ediyor.

Hat	Güzergâh	İstasyon sayısı	Uzunluk	Süre	Durum	Açılış	Son genişletme
	Kabataş – Bağcılar	31	19,3 km	62 dk	aktif	13 Haziran 1992	3 Şubat 2011
	Topkapı – Mescidi-Selam	22	15,3 km	32 dk		17 Eylül 2007	18 Mart 2009
	Eminönü – Alibeyköy Cep Otogarı	14	10,1 km	25 dk		1 Ocak 2021	30 Ağustos 2023
	Kadıköy – Maltepe – Cevizli	25	21,3 km			plan aşamasında	belirsiz
	Esenler – Davutpaşa	9	2,2 km		belirsiz

T1 Hattı

Özellikler

• Toplam uzunluk: 19,3 kilometre (12,0 mi)^[1]
• İstasyon sayısı: 31
• Açılış: 13 Haziran 1992
• Son genişletme: 3 Şubat 2011
• Çalışma saatleri: 06.00 – 00:10
• Sefer sıklığı: Pik saatlerde 2 dakikada, diğer saatlerde 5 dakikada 1 sefer^[1]
• Günlük yolcu: 600.000

Güzergâh

T4 Hattı

Özellikler

• Toplam uzunluk: 15,3 kilometre (9,5 mi)^[2]
• İstasyon sayısı: 22
• Açılış: 17 Eylül 2007
• Son genişletme: 18 Mart 2009
• Çalışma saatleri: 06.00 – 00.00
• Sefer sıklığı: Pik saatlerde 3 dakikada, diğer saatlerde 5 dakikada 1 sefer^[2]
• Günlük yolcu: 95.000

Güzergâh

T4 tramvay hattı Mescid-i Selam ile Topkapı arasında ağırlıklı olarak kuzey-güney güzergâhını takip ediyor. T4 hattının 22 istasyonundan yedisi yeraltında^[2] - bunlar Edirnekapı, Topçular, Rami, Uluyol - Bereç, Ali Fuat Başgil, Taşköprü ve Karadeniz istasyonları. Diğer tüm istasyonlar aynı hizada istasyonlardır. T4 hattı, T1 hattından bile daha fazlası, bir "hafif raylı" hattıdır, çünkü eş düzeydeki istasyonları, yolun orta refüjünde düz çalıştırmaya izin veren güçlendirilmiş platformlardan oluşur. Bu istasyonlara yaya köprüleri, alt geçitler veya sinyal ışığı kontrollü geçitlerle erişilebilir. T4, cadde koşusu bölümlerini içermez, ancak kendi ayrı geçiş hakkı ile çalışır. Bununla birlikte, T4 hattı, trafik sinyalleri tarafından kontrol edilen hemzemin yol ve kavşak geçişlerini içerir . Yine de işletmecisi İstanbul Ulaşım A.Ş. tarafından "tramvay" olarak sınıflandırılmıştır.

T5 Hattı

Özellikler

• Toplam uzunluk: 10,1 kilometre (6,3 mi)^[4]
• İstasyon sayısı: 14
• Açılış: 1 Ocak 2021
• Son genişletme: 30 Ağustos 2023
• Çalışma saatleri: 06.00 – 00.00
• Sefer sıklığı: Pik saatlerde 10 dakikada, diğer saatlerde 20 dakikada 1 sefer^[4]
• Günlük yolcu: 114.000

Güzergâh

T5 tramvay hattı Eminönü - Alibeyköy arasında Haliç'e paralel olarak kuzey-güney güzergâhına sahiptir. Türkiye'de ilk defa uygulanan katenersiz sürekli cer gücü iletim sistemi ile yerden aldığı enerji sayesinde işletilmektedir. Bu sayede görüntü kirliğinin önüne geçilmiş olunmaktadır.

Araç stoğu

1992'de açıldıktan sonra, 2004'e kadar, T1 tramvay hattı başlangıçta yüksek tabanlı ABB hafif raylı araçlar (LRV'ler) kullanılarak işletiliyordu. 2004'ten başlayarak, T1 hattındaki orijinal LRV'lerin yerini önce Bombardier'den ve daha sonra Alstom'dan alçak tabanlı tramvaylar aldı. Daha sonrasında ise yüksek tabanlı ABB LRV araçları T4 hattında çalıştı. T4 hattına araç alımı yapıldıktan sonra araçlar M1 hattına verildi. Halen de ABB LRV'leri M1 hattında kullanılmaktadır.

2001 yazında T1 tramvay hattı için 55 Bombardier Flexity Swift alçak tabanlı tramvay aracı sipariş edildi. T1 duraklarındaki platformların alçak tabanlı tramvayların kullanımına izin verecek şekilde baştan yapılmasının ardından 2004 yılında hizmete girmişlerdir. Tüm bu tramvaylar alçak tabanlı ve klimalıdır ve ayrılmış yollarda yüksek hızlarda çalışabilir. Her tramvay aracı iki vagonlu bir tren setinden oluşur. Yoğun saatlerde, bu tür iki vagonlu tramvaylar, dört vagon uzunluğunda bir tramvay seti yapmak için birbirine bağlanabilir.

Alstom Citadis X-04

2007 yılında 37 yeni Alstom Citadis X-04 tramvay siparişi verildi.^[9] İlk Alstom Citadis tramvayı 2011 yılında T1 hattında hizmete girdi.^[7]

Duewag KTA (Köln Tramvay Aracı)

Bunlar, Köln Stadtbahn'da kullanılan ve 2007'de satın alınan eski B80S ve B100S setleridir. Her iki hatta (aynı zamanda eski T2 hattında) kullanıldılar ve Alstom Citadis tramvaylarının gelişiyle birlikte sadece T4 hattında hizmet vermeye başladılar.

Hyundai Rotem LRV34

2008'den itibaren 63 birim.

Durmazlar Panorama

T5 hattında kullanılması için ilk etapta 10 birim sipariş edildi. Bu araçlar diğer tramvaylardan farklı olarak enerjisini 3. raydan almaktadır. Sadece bulunduğu bölgeden enerji aldıkları için, araç olmayan bölgede güvenli bir şekilde yaya ve araç geçişleri sağlanmaktadır.

Depolar ve terminaller

T1 hattında Kabataş ile Bağcılar istasyonları ana terminaller, Cevizlibağ A.Ö.Y. ile Eminönü durakları ara terminallerdir. Bu şekilde iki farklı işletme yapılabilmektedir. Ayrıca T4 hattında Topkapı ve Mescid-i Selam, T5 hattında ise Cibali ve Alibeyköy Cep Otogarı ana terminallerdir. Bu iki hattın ara terminali yoktur. T1 hattının depoları Zeytinburnu ve Pazartekke mevkiinde, T4 hattının deposu Habipler mevkiinde, T5 hattının deposu ise Alibeyköy mevkiindedir. Ayrıca T1 ve T4 hattı araçları, M1 hattı araçları ile aynı sinyal ve elektrik gücüne sahip olduğu için belirli noktalardaki makaslar ile M1 hattının Esenler deposuna gidebilmektedir.

Gelecek planları

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin 2029 vizyonu planlarında T5 hattının Feshane - Bayrampaşa arasındaki uzatma hattı ve Üsküdar - Harem arasında yeni bir nostaljik tramvay hattı projesi vardır. 2029 sonrası vizyon planlarında ise, T4 hattının uzatması olarak Habipler - Pirinççi hattı, Esenler - Davutpaşa ve Kadıköy - Bostancı - Maltepe arasında projeler vardır.

Ağ haritası

• Not: Modern ve nostaljik hatlar birlikte gösterilmektedir.

Ayrıca bakınız

• İstanbul Metrosu
• İstanbul nostaljik tramvayı - İstanbul'un nostaljik tramvayları (T2 ve T3)
• İstanbul Füniküleri
• İstanbul Teleferiği
• Marmaray - TCDD Taşımacılık tarafından Halkalı – Gebze arasında işletilen banliyö trenleridir.
• İstanbul'da toplu taşıma

Kaynakça