Üçüncü Adam (film)

Üçüncü Adam
The Third Man
"Üçüncü Adam" (The Third Man) filminin 1999 yılında restore edilmiş sürümü için ABD'de yapılmış bir sinema afişi. Afişte alternatif isim olan "The 3rd Man" kullanılmış.
YönetmenCarol Reed
YapımcıCarol Reed
Alexander Korda
David O. Selznick
SenaristGraham Greene
Graham Greene (kısa roman)
OyuncularJoseph Cotten
Alida Valli
Trevor Howard
Orson Welles
MüzikAnton Karas
Görüntü yönetmeniRobert Krasker
KurguOswald Hafenrichter
StüdyoBritish Lion Films
DağıtıcıThe Criterion Collection (DVD)
CinsiSinema filmi
TürüKara film, gerilim, psikolojik, soğuk savaş
RenkSiyah-beyaz
Yapım yılı1949
Çıkış tarih(ler)iEylül 1949, Cannes Film Festivali
Süre104 dakika
ÜlkeBirleşik Krallık İngiltere
Dilİngilizce (Almanca ve Rusça konuşmalar da işitilir)
Diğer adlarıÜçüncü Adam (Türkiye)
Le Troisième homme (Fransa)
Il Terzo uomo (İtalya)
El Tercer hombre (İspanya)
Der Dritte Mann (Almanya)
The 3rd Man (ABD, alternatif afiş ismi)

Üçüncü Adam 1949 Birleşik Krallık yapımı kara filmdir. Özgün adı The Third Man olan film ABD'de The 3rd Man alternatif adıyla da gösterime sunulmuştu.

Senaryosunu casus romanlarının babası olarak da anılan İngiliz yazar Graham Greene'in yine 1949'da yazdığı aynı adlı kendi kısa romanından uyarlayarak yazdığı bu soğuk savaş klasiğini Carol Reed yönetmiştir. Graham Greene, senaryosuna bir ön hazırlık olarak yazdığı kısa romanını ertesi yıl, 1950'de kitap halinde de yayımlamıştır.[1] Filmin senaryosunun yazılmasına yönetmen Carol Reed, Orson Welles ve Alexander Korda'nın da gayrıresmî katkıları olmuştur. Carol Reed aynı zamanda filmin yapımcılığını da üstlenmiştir.

Başlıca rollerinde Joseph Cotten, Alida Valli, Trevor Howard ve Orson Welles'in oynadıkları filmin Oscar ödülü kazanan siyah beyaz görüntüleri Robert Krasker'e aittir. Filmin karamsar ve melankolik havasına katkısı olan en önemli etmenlerden biri de Anton Karas'ın film için bestelediği ve zither'i (kanuna benzer bir çalgı) ile seslendirdiği filmin unutulmaz tema müziğidir. Film ekibi, sanatını kafe ve lokantalarda icra ederek hayatını kazanan bu zither virtüözünü çekimler sırasında tesadüfen bir birahanede yemek yerlerken keşfetmişlerdir.[2][3]

Konusu

Film II. Dünya Savaşı'nın sonrasında Avusturya'nın başkenti Viyana'da geçer. Şehir galip devletler olan İngiltere, Fransa, ABD ve SSCB tarafından kontrol edilen sektörlere bölünmüştür. Savaş sona ermiş olmakla birlikte galip devletler arasındaki Soğuk Savaş da henüz başlamıştır. Amerika'da üçüncü sınıf ucuz western romanları yazarak hayatını kazanmaya çalışan, alkolik ve beş parasız Holly Martins (Joseph Cotten), eski arkadaşı Harry Lime'ın (Orson Welles) kendisine yaptığı iş teklifini görüşmek üzere Viyana'ya gelir, gelir gelmez de arkadaşının bir kamyonun altında kalarak öldüğünü ve cenaze törenin alelacele yapılacağını öğrenir. Mezarı başında görünüşte samimi bir insan olan İngiliz Binbaşı Calloway (Trevor Howard) ile sürekli gözyaşı döken aktris Anna Schmidt (Alida Valli) ile tanışır.

Binbaşı Calloway, Martins'e Lime'ın bir hırsız ve katil olduğunu söylediğinde önce Martins buna büyük tepki gösterir. Ancak günler ilerledikçe Martins Binbaşının haklı olduğunu, Harry Lime'ın da aslında ölmemiş olduğunu, polisten kaçmak için böyle bir yola başvurduğunu öğrenir. Lime savaş sonrasının yıkık, yoksul ve perişan Viyana'sında ilaç karaborsacılığı yaparak büyük paralar kazanmaktadır. Yakalanacağını anlayınca da kendini ölmüş göstererek faaliyetlerini yer altında, yani Viyana'nın kanalizasyonlarında devam ettirmeye karar vermiştir.

Film hakkında notlar

  • Esrarengiz Harry Lime rolü için önce Noël Coward düşünülmüştü, ancak onun yerine Orson Welles'in alınmasının isabetli bir seçim olduğu sonradan anlaşıldı. Filmin sadece dörtte birlik bir bölümünde gözükmesine rağmen filme damgasını vuran oydu. Zaten Welles o sırada başka bir filmde de eşzamanlı olarak çalışıyordu ve "Üçüncü Adam" ın setine yetişemediği günler de oluyordu. O çekime gelemediği zaman da onun bazı sahnelerini Carol Reed'in yönetmen yardımcısı ve ileride James Bond filmlerinden 4 tanesini yönetecek olan Guy Hamilton oynuyordu.[4]
  • Yönetmen Carol Reed savaşı bire bir yaşamış biriydi, savaşta İngiliz Ordusu'nun belgesel film departmanında görevliydi. Yazar Graham Greene ise sadece casusluk romanları yazmakla kalmamış, aynı zamanda kendisi de bir ara casusluk yapmıştı. Carol Reed yapımcı David O. Selznick'in bütün ısrarlarında rağmen filmi stüdyoda değil de gerçek mekanlarda çekmeyi tercih etmişti. Zaten o yıllarda Viyana'da henüz savaşın izleri sokaklardan ve binalardan silinmemişti, şehrin birçok yeri hâlâ yıkıntılarla doluydu. Harry Lime rolü için Selznick'in önerdiği Noël Coward yerine Orson Welles'in oynamasında da Reed ısrar etmişti. Böylece bir hafta içerisinde unutulabilecek bir film yerine Dünyanın en iyi filmlerinden biri ortaya çıkmış oldu.[3]
  • Yapımcı David O. Selznick'in ölümü ve telif hakkının yenilenmemesi sonucunda film bir ara Kamu Malı haline gelmişti. Telif hakkı yasalarında sonradan yapılan bazı düzenlemelerle 1996 yılında "Üçüncü Adam" ın telif hakları yasal sahiplerine iade edilmiştir [5]
  • "Üçüncü Adam" ilk gösteriminin yapıldığı Cannes Film Festivali'nin büyük ödülü Altın Palmiye'yi kazandı. Ertesi yıl "en iyi İngiliz filmi" dalında BAFTA ödülünü aldı. Ayrıca filme siyah beyaz dalında "en iyi görüntü yönetimi" Oscar'ı verildi (Robert Krasker), "en iyi yönetmen" ve "en iyi kurgu" dallarında da aynı ödüle aday gösterildi.
  • 1999'da çevrilişinin 50. ci yılı dolayısıyla bir restorasyondan geçirilen film İngiliz Film Enstitüsü'nün (BFI) "En İyi 100 İngiliz Filmi" listesinde başta yer alır. Amerikan Film Enstitüsü (AFI)'nin "En İyi 100 Film" listesinde de 57.ci sırada bulunan film IMDb'nin "En İyi 250" film sıralamasında ise şimdilik 54.cü sırada bulunmaktadır.

Ünlü "guguklu saat" repliği

Filmin en ünlü sahnelerinden birinde, lunaparktaki devasa dönme dolaba binmiş olan Lime (Orson Welles) yukarıdan bakıldığında karıncalar gibi gözüken insanlara küçümseyerek bakar ve şu meşhur sözleri sarfeder:

...İtalya'da 30 yıl boyunca Borjiyalar hüküm sürdü, bu süre içinde hep kan döküldü, cinayetler işlendi yani hep savaş, kıyım ve terör vardı. Ama Michelangelo, Leonardo da Vinci ve Rönesans'ı da onlar yarattı. Oysa İsviçre'de 500 yıl boyunca barış, kardeşlik ve demokrasi vardı, ama buna karşılık ne yaratabildiler? Sadece guguklu saati!

İşlediği suçları ve cinayetleri haklı gösterebilmek için Lime'ın sarfettiği bu pervasız replik Graham Greene'in özgün senaryosunda yer almıyordu, senaryoya Orson Welles tarafından ilave edilmişti.

Holly Martins (Joseph Cotten) "Üçüncü Adam" filminin bir sahnesinde.

Oyuncu kadrosu

Oyuncu Rolü
Joseph Cotten Holly Martins
Alida Valli Anna Schmidt
Orson Welles Harry Lime
Trevor Howard Binbaşı Calloway
Bernard Lee Çavuş Paine
Paul Hörbiger Harry'nin yardımcısı
Ernst Deutsch 'Baron' Kurtz
Siegfried Breuer Popescu
Erich Ponto Dr. Winkel
Wilfrid Hyde-White Crabbin
Hedwig Bleibtreu Anna'nın yaşlı ev sahibesi
Anton Karas'ın, filmin unutulmaz tema müziğini icra ettiği zither çalgı aletinin bir örneği.

Filmin Müziği

Sinema eleştirmeni Roger Ebert'e göre "müziğinin, ana fikrine ve eylemlerine bu kadar kusursuzca uygun düştüğü başka bir sinema filmi yoktur". Bu kara filmin karamsar ve melankolik havasını pekiştiren en önemli etmenlerden biri de Anton Karas'ın özellikle bu film için bestelediği ve zither'i ile seslendirdiği filmin unutulmaz tema müziğidir. Film ekibi, sanatını kafe ve birahanelerde icra ederek hayatını kazanan bu zither virtüözünü çekimler sırasında tesadüfen bu birahanelerden birinde yemek yerlerken keşfetmişlerdir.[2][3] Türkiye'de geçmişte filmle ilgili yazılmış birçok makalede Anton Karas'ın çaldığı bu müzik aletinin hatalı olarak sitar olduğu yazılmıştır, oysa filmin tema müziğinde kullanılan müzik aleti sitar değir zither'dir, Zither Doğu Avrupa'ya özgü kanuna benzer bir müzik aletidir.

Filmin soundtrack albümünde yer alan parçalar şunlardır:

  1. Main Title/Holly Martin Arrives in Vienna
  2. Harry Lime's False Burial
  3. Holly Encounters Anna
  4. Meeting of Conspirators at the Bridge Holly and Anna Talk About Harry
  5. Holly Is Accused of Homicide
  6. Martins Is Harassed by the Mob
  7. Martins Rans Away
  8. Calloway Persuades Martins About Harry's Crimes
  9. Holly Gets Drunk at the Casonova Club
  10. Holly Brings Flowers to Anna and Lets Her Know About His Feelings
  11. Holly Runs After Harry's Shadow
  12. Anna Is Arrested by the International Police
  13. Holly and Harry Meet at the Prater's Big Wheel
  14. Trap to Catch Harry
  15. Harry Lime's Escape
  16. Harry's Funeral
  17. Anna Walks Away-Alone/End
  18. Anton Karas' Performance at a London Club
  19. Trailer

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2008. 
  2. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 9 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008. 
  3. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008. 

Dış bağlantılar

  • IMDb'de Üçüncü Adam
  • allmovie.com'da The Third Man26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • tcm.com'da The Third Man9 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Roger Ebert'in eleştirisi24 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • criterion.com1 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'da filmle ilgili yazı.
  • Viyana'da filmin çekildiği mekanlar10 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ayrıntılı bir araştırma)
  • g
  • t
  • d
1939-1959
Union Pacific (1939) • Hets (1944) • Yaratılan Adam (1946) • Toprak Kızıl Olacak (1946) • Kısa Tesadüfler (1946) • Maria Candelaria (1946) • Neecha Nagar (1946) • Kesin Dönüş (1946) • Pastoral Senfoni (1946) • Die letzte Chance (1946) • Kanatsız İnsanlar (1946) • Roma, Açık Şehir (1946) • Dumbo (1947) • Üçüncü Adam (1949) • Bayan Julie (1951) • Milano'da Mucize (1951) • Othello (1952) • İki Paralık Umut (1952) • Dehşet Yolcuları (1953) • Cehennem Kapısı (1954) • Marty (1955) • Sessiz Dünya (1956) • Kan Dökmeyeceksin (1957) • Leylekler Uçarken (1958) • Siyah Orfe (1959)
1960-1979
Tatlı Hayat (1960) • Uzun Ayrılık (1961) • Viridiana (1961) • Verilen Söz (1962) • Leopar (1963) • Cherbourg Şemsiyeleri (1964) • The Knack ...and How to Get It (1965) • Bir Kadın ve Bir Erkek (1966) • Bayanlar ve Baylar (1966) • Cinayeti Gördüm (1967) • Ne Ekersen (1968) • Cephede Eğlence (1970) • Arabulucu (1971) • İşçi Sınıfı Cennete Gider (1972) • Mattei Olayı (1972) • Paralı Asker (1973) • Korkuluk (1973) • Konuşma (1974) • Ateş Yıllarının Öyküsü (1975) • Taksi Şoförü (1976) • Babam ve Ustam (1977) • Nalın Ağıcı (1978) • Kıyamet (1979) • Teneke Trampet (1979)
1980-1999
Bütün O Caz (1980) • Kagemuşa (1980) • Demir Adam (1981) • Kayıp (1982) • Yol (1982) • Narayama Türküsü (1983) • Paris, Texas (1984) • Babam İş Gezisinde (1985) • Misyon (1986) • Şeytanın Güneşi Altında (1987) • Fatih Pelle (1988) • Seks Yalanları (1989) • Vahşi Duygular (1990) • Barton Fink (1991) • İyi Niyetler (1992) • Elveda Cariyem (1993) • Piyano (1993) • Ucuz Roman (1994) • Yeraltı (1995) • Sırlar ve Yalanlar (1996) • Kirazın Tadı (1997) • Yılan Balığı (1997) • Sonsuzluk ve Bir Gün (1998) • Rosetta (1999)
2000-2019
Karanlıkta Dans (2000) • Oğul Odası (2001) • Piyanist (2002) • Fil (2003) • Fahrenheit 9/11 (2004) • L'Enfant (2005) • Özgürlük Rüzgarı (2006) • 4 Ay, 3 Hafta, 2 Gün (2007) • Sınıf (2008) • Beyaz Bant (2009) • Amcam Önceki Hayatlarını Hatırlıyor (2010) • Hayat Ağacı (2011) • Aşk (2012) • Mavi En Sıcak Renktir (2013) • Kış Uykusu (2014) • Dheepan (2015) • Ben, Daniel Blake (2016) • Kare (2017) • Arakçılar (2018) • Parazit (2019)
2020-2039
Titane (2021) • Hüzün Odası (2022) • Anatomy of a Fall (2023) • Anora (2024)
  • g
  • t
  • d
1947–1967
  • Odd Man Out (1947)
  • The Fallen Idol (1948)
  • Üçüncü Adam (1949)
  • The Blue Lamp (1950)
  • The Lavender Hill Mob (1951)
  • The Sound Barrier (1952)
  • Genevieve (1953)
  • Hobson'un Seçimi (1954)
  • III. Richard (1955)
  • Reach for the Sky (1956)
  • Kwai Köprüsü (1957)
  • Tepedeki Oda (1958)
  • Sapphire (1959)
  • Saturday Night and Sunday Morning (1960)
  • A Taste of Honey (1961)
  • Arabistanlı Lawrence (1962)
  • Tom Jones (1963)
  • Dr. Garipaşk (1964)
  • The Ipcress File (1965)
  • The Spy Who Came In from the Cold (1966)
  • A Man for All Seasons (1967)
1992–günümüz
  • g
  • t
  • d
Yönetmen olarak
  • Watchhouse in the Carpathians (1914)
  • The Duped Journalist (1914)
  • Tutyu and Totyo (1914)
  • Lyon Lea (1915)
  • The Officer's Swordknot (1915)
  • White Nights (1916)
  • The Grandmother (1916)
  • Tales of the Typewriter (1916)
  • The Man with Two Hearts (1916)
  • The One Million Pound Note (1916)
  • Cyclamen (1916)
  • Struggling Hearts (1916)
  • The Laughing Saskia (1916)
  • Miska the Magnate (1916)
  • St. Peter's Umbrella (1917)
  • The Stork Caliph (1917)
  • Magic (1917)
  • Harrison and Barrison (1917)
  • Faun (1918)
  • The Man with the Golden Touch (1918)
  • Mary Ann (1918)
  • Ave Caesar! (1919)
  • White Rose (1919)
  • Yamata (1919)
  • Man of Gold (1919)
  • Neither at Home or Abroad (1919)
  • Number 111 (1919)
  • The Prince and the Pauper (1920)
  • Masters of the Sea (1922)
  • A Vanished World (1922)
  • Samson and Delilah (1922)
  • The Unknown Tomorrow (1923)
  • Everybody's Woman (1924)
  • Tragedy in the House of Habsburg (1924)
  • Dancing Mad (1925)
  • Madame Wants No Children (1926)
  • A Modern Dubarry (1927)
  • The Stolen Bride (1927)
  • The Private Life of Helen of Troy (1927)
  • Yellow Lily (1928)
  • Night Watch (1928)
  • Love and the Devil (1929)
  • The Squall (1929)
  • Her Private Life (1929)
  • Lilies of the Field (1930)
  • Women Everywhere (1930)
  • The Princess and the Plumber (1930)
  • The Men Around Lucy (1931)
  • [Rive gauche (1931)
  • Marius (1931)
  • Längtan till havet (1931)
  • The Golden Anchor (1932)
  • Service for Ladies (1932)
  • Wedding Rehearsal (1932)
  • The Private Life of Henry VIII (1933)
  • La dame de chez Maxim's (1933)
  • The Girl from Maxim's (1933)
  • The Private Life of Don Juan (1934)
  • Rembrandt (1936)
  • That Hamilton Woman (1941)
  • Perfect Strangers (1945)
  • An Ideal Husband (1947)
Sadece yapımcı olarak
  • Women Who Play (1932)
  • Men of Tomorrow (1932)
  • That Night in London (1932)
  • Strange Evidence (1933)
  • Counsel's Opinion (1933)
  • Cash (1933)
  • Catherine the Great (1934)
  • The Private Life of the Gannets (1934) (short)
  • The Scarlet Pimpernel (1934)
  • Things Are Looking Up (1935)
  • Sanders of the River (1935)
  • Wharves and Strays (1935) (short)
  • The Ghost Goes West (1935)
  • Miss Bracegirdle Does Her Duty (1936) (short)
  • The Fox Hunt (1936)
  • Things to Come (1936)
  • I Stand Condemned (1936)
  • Men Are Not Gods (1936)
  • Forget Me Not (1936)
  • The Man Who Could Work Miracles (1936)
  • Fire Over England (1937)
  • I, Claudius (1937) (unfinished)
  • Dark Journey (1937)
  • Elephant Boy (1937)
  • Farewell Again (1937)
  • Storm in a Teacup (1937)
  • Action for Slander (1937)
  • Knight Without Armour (1937)
  • The Squeaker (1937)
  • The Return of the Scarlet Pimpernel (1937)
  • Paradise for Two (1937)
  • The Divorce of Lady X (1938)
  • The Drum (1938)
  • South Riding (1938)
  • The Challenge (1938)
  • Prison Without Bars (1938)
  • Q Planes (1939)
  • The Four Feathers (1939)
  • The Rebel Son (1939)
  • The Spy in Black (1939)
  • The Lion Has Wings (1939)
  • Over the Moon (1939)
  • 21 Days (1940)
  • Conquest of the Air (1940)
  • The Thief of Bagdad (1940)
  • Old Bill and Son (1941)
  • Lydia (1941)
  • To Be or Not to Be (1942)
  • Rudyard Kipling's Jungle Book (1942)
  • The Biter Bit (1943) (short)
  • The Shop at Sly Corner (1947)
  • A Man About the House (1947)
  • Mine Own Executioner (1947)
  • Night Beat (1948)
  • Anna Karenina (1948)
  • The Winslow Boy (1948)
  • The Fallen Idol (1948)
  • Bonnie Prince Charlie (1948)
  • That Dangerous Age (1949)
  • The Last Days of Dolwyn (1949)
  • Saints and Sinners (1949)
  • The Third Man (1949)
  • The Cure for Love (1950)
  • The Happiest Days of Your Life (1950)
  • The Angel with the Trumpet (1950)
  • The Bridge of Time (1950) (short documentary)
  • My Daughter Joy (1950)
  • State Secret (1950)
  • The Wooden Horse (1950)
  • Seven Days to Noon (1950)
  • Lady Godiva Rides Again (1951)
  • The Wonder Kid (1951)
  • Mr. Denning Drives North (1952)
  • Outcast of the Islands (1952)
  • Home at Seven (1952)
  • Who Goes There! (1952)
  • Cry. the Beloved Country (1952)
  • Edinburgh (1952) (short documentary)
  • Road to Canterbury (1952) (short documentary)
  • The Sound Barrier (1952)
  • The Holly and the Ivy (1952)
  • The Ringer (1953)
  • Folly to Be Wise (1953)
  • Twice Upon a Time (1953)
  • The Captain's Paradise (1953)
  • The Story of Gilbert and Sullivan (1953)
  • The Man Between (1953)
  • The Heart of the Matter (1954)
  • Hobson's Choice (1954)
  • The Belles of St. Trinian's (1954)
  • The Teckman Mystery (1954)
  • The Man Who Loved Redheads (1955)
  • Three Cases of Murder (1955)
  • A Kid for Two Farthings (1955)
  • The Deep Blue Sea (1955)
  • Summertime (1955)
  • Storm Over the Nile (1955)
  • Richard III (1955)
  • Smiley (1956)
Önce gelen:
The Fallen Idol 		En İyi İngiliz Filmi BAFTA Ödülü
1951 		Sonra gelen:
The Blue Lamp
Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin