Taklamakan Çölü
Taklamakan Çölü
[Vikiveri'de düzenle]
Taklamakan Çölü, (veya Takla Makan, Çince: 塔克拉玛干沙漠; Pinyin: Tǎkèlāmǎgān-Shāmò, Taklimakan Shamo, Uygurca: تەكلىماكان قۇملۇقى), Rub' ul-Hali'den sonra Asyanın ikinci büyük aynı zamanda Çin'deki en büyük Kum çölüdür. Anaasya'dan kuzeybatı Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nden Tarım Havzasının batı bölgesinden 218 numaralı Anayola kadar uzanır. Bu anayolun doğusunda Tarım Havzasının en derin yeri olan Lop Nur Çölü bulunur. Önceleri Taklamakan Çölü ve Lop Nur Çölü Tarım Nehri, Konçe Derya (Konqi He) ve Çerçen Derya (Qarqan He) nehirleri ile ayrılırdı, fakat Tikenlik'in güneyi son on yıldan beri kurudu.
Etimolojisi
Taklamakan adı, Terk-i Mekan ifadesinden gelmektedir. Ad ilk defa, Doğu Türkistan'ın Hoten bölgesinde 1867 yılında kaleme alınmış olan Tevarih-i Muskiyun adlı kitapta Terk-i Makan (ترك مكان / trk mkan) şeklinde geçmektedir.[1]
Yüzölçümü
Genişliği batıdan doğuya 1000 kilometre, kuzeyden de güneye 400 kilometre olan Taklamakan Çölü, 324 bin kilometrekarelik alanı kapsamaktadır.
Xinjiang Sosyal Bilimler Akademisi'nden araştırmacı Qian Boquen, takli kelimesinin Türkçedeki kavak anlamına gelen tohlak veya tohrak kelimelerinden, ma hecesinin büyüklüğü ifade ettiği, kan hecesinin de eski Farsçadaki ülke, kent veya köy demek olan kand sözcüğünden geldiğini, bu nedenle Taklamakan'ın kavak ülkesi demek olduğu görüşünü dile getirmektedir.
İklimi
Ortalama yıllık yağış 30 mm altında olan bölgeler Çöl sayılır aynı zamanda kurak'tır. Bu çok kurak olan iklim, iki nedenden oluşur. Birincisi Taklamakan yüksek sıradağların yağmur gölgesindedir. İkincisi Taklamakan Karasal iklim kuşağında oluşudur. Denizlerden gelen Hava akımları daha Anaasya'ya ulaşmadan nemini kaybeder, böylece yüksek sıcaklığa yol açar.
Bitki örtüsü
Yüksek sıradağların eteklerinde birçok vaha'larda zengin bitki örtüsü vardır. Kunlun Shan ve Tanrı Dağları'ndan eriyip gelen kar suları Tarım Nehri'ni ve diğer ırmak ve dereleri besler, Tarım nehri boyunca Kavak (Populus diversifolia, Populus euphratica), Söğüt (Salix × sepulcralis), Yalancı iğde (Hippophae rhamnoides) ve çok sık çalılık kendir ve kenevir gibi bitki örtüsü vardır. Tarım vadisinde ince bir Kavak ormanları yetişir. Ilgıngiller ailesinden olan Tamarix ramosissima bitkisi, tuzlu ve alkali topraklarda yetişir ve derin köklüdür. Bu bitki pullu(kepekli) olan yapraklarından tuzu dışarı atar.
Coğrafi yapısı
Taklamakan Çölü Sincan Eyaletinin aşağı yukarı üçte ikisini kaplar. Alanı ortalama 300.000 km² olup büyük bir kısmı 100 metre kumul'la kaplıdır, bazı beyanlarda hatta 300 metre yüksekliğindedir.[2]
Başlıca vaha şehirleri, yağış alan dağlardan gelen sulardan beslenen, güneyde Kaşgar, Miran (Çince: 米兰遗址, Mǐlán yízhǐ - bir antik vaha şehri) ve Hotan (Khotan), kuzeyinde Kuçar İlçesi ve Turfan, doğudaki Loulan ve Dunhuang'dır.[3]
Taklamakan Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nın bir parçası deprem tehdidi altındadır.
Çöl'de Tuz gölleri vardır. Birkaç metre derinlikte büyük tabansuyu tabakası bulunur, tahminen etrafındaki Sıradağlardan eriyen kar sularından birikmiştir.
Taklamakan Çölü'ndeki petrol kaynakları dünyanın en zengin petrol rezervleri arasında yer almaktadır.
Notlar
- ^ Kara, Turdi Mettursun (1 Mart 2022). ""Taklamakan" Adının Kökeni Üzerine". Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. doi:10.51531/korkutataturkiyat.1070366. ISSN 2687-5675.
- ^ ZDF-Dokumentation: Söhne der Wüste Teil 3: Durch die Gobi und die Taklamakan 13 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Dokumentation von Bernd Liebner und Cheng Wie, 2002 (mit Filmaufnahmen des Kameramannes Paul Lieberenz von der Chinesisch-Schwedische Expedition). Auch als DVD: Verlag Komplett Media, ISBN 978-3-8312-8811-3 (Almanca)
- ^ Bahn, Paul G. (2001). The Atlas of World Geology. New York: Checkmark Books, pp 134– 135. ISBN 0-8160-4051-6. (İngilizce)
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Taklamakan Çölü ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
- Kunlun ve Altun dağları arasındaki kocaman bir alüvyonlu yelpaze görünümler25 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
