Neolitik mimarisi

Neolitik mimari, Neolitik dönem olan MÖ 10.000 ila 2.000 yılları arasında konut ve barınmayı kapsayan yapıları ifade etmektedir. Güneybatı Asya'da, Neolitik kültürler M.Ö 10.000'den kısa bir süre sonra, başlangıçta Levant'ta (Çömlek Öncesi Neolitik A ve Çömlek Öncesi Neolitik B) ve oradan doğu ve batıya doğru ortaya çıkmaktadır. MÖ 6.500'e kadar Güneydoğu Avrupa'da ilk kez ortaya çıkan tarım toplumları ile MÖ 8.000'de Güneydoğu Anadolu, Suriye ve Irak'ta ve MÖ 5.500 civarı orta Avrupa'da erken Neolitik yapılar ve yapılar bulunabilmektedir. (bunlardan en eski kültürel kompleksleri Starčevo-Koros (Cris), Linearbandkeramic ve Vinčača'dır).

Mimari gelişmeler, insanlık tarihinin bazı büyük yeniliklerinin meydana geldiği Neolitik dönemin (MÖ 10.000-2000) önemli bir parçasıdır. Örneğin, bitki ve hayvanların evcillaştırılması, hem yeni ekonomiye hem de insanlar ve dünya arasında yeni bir ilişkiye, toplum büyüklüğü ve kalıcılığında bir artışa, maddi kültürün büyük bir gelişimine ve insanların bu topluluklarda birlikte yaşamalarını sağlamak için yeni sosyal ve ritüel çözümlere yol açmıştır. Bireysel yapıların yeni stilleri ve yerleşim yerlerine kombinasyonları, yeni yaşam tarzı ve ekonomi için gerekli binaları sağladı ve aynı zamanda değişimin önemli bir unsuru olmuştur.^[1]

Yapı

Levant, Anadolu, Suriye, Kuzey Mezopotamya ve Orta Asya'daki Neolitik insanlar, evler ve köyler inşa etmek için kerpiç kullanan büyük inşaatçılardır. Çatalhöyük'te evler sıvanmış, insan ve hayvanların özenli sahneleriyle boyanmıştır.

Avrupa'da, ahşap çerçeveli, eğimli, sazdan çatılı neolitik uzun ev ile bitmiş duvarlar çok büyük olabilir, muhtemelen geniş bir aileyi barındırabilmektedir. Köyler bu tür evlerden sadece birkaçı olabilmektedir.

Neolitik kazık konutları İsveç'te (Alvastra kazıklı konut) ve çevre-Alp bölgesinde kazılmış diriler ve kalıntılar yukarı Avusturya'daki Mondsee ve Attersee göllerinde bulunmuştur. Ferdinand Keller gibi ilk arkeologlar, İskoç crannogs gibi yapay adalar oluşturduklarını düşündüler, ancak bugün yerleşimlerin çoğunluğunun göllerin kıyılarında bulunduğu ve daha sonra sular altında kaldıkları açıktır.

Romanya, Moldova ve Ukrayna'da, Neolitik yerleşimler sazdan çatılı wattle ve daub (çubuk ve harç, çamur veya balçıkla kaplı yapı malzemesi) yapıları ve kil kaplı kütüklerden yapılmış zeminleri içermektedir.^[2]

Neolitik yerleşimler ve" şehirler " şunlardır.

• Göbeklitepe Türkiye, M.ö. 9000
• Daha önceki Epipaleolitik Natufian kültüründen kaynaklanan, M. ö. 8.350 civarında Neolitik Levant'ta es-Sultan (Jericho)
• Nevali Cori Türkiye, M.Ö. 8000
• Türkiye'de Çatalhöyük, M. ö. 7.500
• Pakistan'da Mehrgarh, M. ö. 7000
• Howar ve Skara Brae Knap, Orkney Adaları, İskoçya, 3,500 M. Ö.
• Bazıları 15.000'e kadar nüfusa sahip olan cucuteni-Tripillian kültürünün 3.000'den fazla yerleşimi, günümüz Romanya, Moldova ve Ukrayna'da M.ö.5.400-2.800 yılları arasında gelişmiştir.

Mezarlar ve ritüel anıtlar

Ölenler için ayrıntılı mezarlar da inşa edilmiştir. Bu mezarlar, hala binlerce var olan İrlanda'da özellikle çoktur. İngiliz Adalarındaki neolitik insanlar ölü ve çürüyen kampları, henges ve cursus anıtları için uzun tepecikler ve oda mezarları inşa etmişlerdir.^[3]

Megalitik mimari

Avrupa ve Akdeniz'de bulunan megalitler de Neolitik dönemde inşa edilmiştir. Bu anıtlar arasında megalitik mezarlar, tapınaklar ve bilinmeyen işleve sahip çeşitli yapılar bulunmaktadır. Mezar mimarisi normalde, genellikle tanınabilir bir niyetle, başlangıçta gömülmüş insan kalıntılarının varlığı ile kolayca ayırt edilmektedir. Diğer yapıların, genellikle dini, ritüel, astronomik veya politik olarak nitelenen karışık bir kullanımı olabilmektedir. Bugün aşina olduğumuz çeşitli mimari işlevler arasındaki modern ayrım, şimdi bazı megalitik yapıları çok amaçlı sosyo-kültürel merkez noktaları olarak düşünmemizi zorlaştırmaktadır. Bu tür yapılar sosyo-ekonomik, ideolojik, politik fonksiyonların ve gerçekten estetik ideallerin bir karışımına hizmet etmektedir.^[4]

Kaynakça