Isparta

Isparta
Şehir
Isparta'nın Türkiye'deki yeri
Ülke	Türkiye
Bölge	Akdeniz Bölgesi
İl	Isparta
İdare
• Belediye başkanı	Şükrü Başdeğirmen (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	8933 km²
Rakım	1035 m
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	32000
Alan kodu	0246
Plaka kodu	32
Resmî site http://www.isparta.gov.tr

Isparta, Isparta ilinin merkezi olan şehirdir. Şehir, yöreye özgü el dokuması halılarıyla ve gül yetiştiriciliğiyle tanınmaktadır.

Tarihçe

Isparta ve çevresindeki yerleşim tarihi Paleolitik döneme kadar uzanmaktadır. Isparta'nın da önemli yerleşim merkezlerinden biri olduğu Pisidia bölgesine MÖ 2000'lerde Luvi ve Arzava toplulukları yerleşmiştir. Daha sonra bölgeye MÖ 1200'lerden itibaren Frigler, Lidyalılar, Persler ve Makedonyalılar egemen olmuştur. MÖ 323'te Büyük İskender'in ölümüyle beraber sırasıyla Seleukos, Bergama Krallığı ve sonrasında Roma hakimiyetine girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir gelişme gösteren Isparta önemli bir piskoposluk ve ticaret merkezi oldu.^[1] Roma İmparatorluğu'nun bölünmesiyle Doğu Roma ve sonrasında Bizans topraklarında bulunan bölge, 1204 yılında Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katılmıştır. 1300 yılında Hamitoğulları Beyliği ve 1391 yılından sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır. II. Murad döneminde kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. 16. yüzyılda güneybatı Anadolu'daki önemli pazarlardan biri olmuştur.

Tarih Öncesi Dönemlerde Isparta

Yörenin yerleşme tarihi, paleolitik dönemle başlamaktadır. 1944 yılında Şevket Aziz Kansu döneminde yapılan incelemeler sonucunda Bozanönü Ovası'nın ortasında bulunan Kapıini Mağarası, üst paleolitik eserleri vermektedir. Keçiborlu'nun Gümüşgün (Baladız) yakınlarında Prof. Louis'in yaptığı kazılarda, Mezolitik çağına ait “Mikrolit” adı verilen çakmaktaşlarına rastlanmıştır.

Tarih öncesi çağın üçüncü dönemi, neolitik devri olmuştur. Bu devre ait Yeniköy (Şarkikaraağaç) Höyüğü'ndeki buluntular bunu doğrulamaktadır. Toprak Tol Höyüğü ve Köşktepe'de rastlanan küp mezarlar ile ele geçen başka buluntular, Isparta'daki yerleşimin Kalkolitik dönemde de var olduğunu göstermektedir. Kalkolitik dönem sonrası Tunç Kültürleri, Pisidia ovasında oldukça yaygın bir biçimde gözlenebilir.

Coğrafya

Coğrafî Konum

Isparta şehir merkezi; Akdeniz Bölgesinin kuzeyinde, Antalya Bölümü, Göller Bölgesi'nde yer alır. Doğusunda Eğirdir, kuzeyinde Atabey ve Gönen ilçeleri, batısında Burdur İli bulunmaktadır. Merkez ilçeye en yakın ilçe, 22 kilometre ile Atabey'dir. Merkez ilçe Isparta; ilin dokuz ilçesi ile komşu değildir. Merkez ilçeye en uzak olan ilçe ise 189kilometre ile Yenişarbademli'dir.

İklim ve bitki örtüsü

Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Kışları serin ve yağışlı yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir.^[2] Çevresindeki göllerin iklim üzerinde önemli etkisi vardır. Yağışların büyük bir bölümü kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Yıl içinde en çok yağış Aralık ve Ocak aylarında yaşanmaktadır. Aylık yağış miktarları Ağustos ayına kadar düzenli olarak düşmekte ve Temmuz, Ağustos aylarında en kurak dönemine ulaşmaktadır. Eylül'den itibaren yağış miktarı tekrar artmaya başlamaktadır.^[3] Bitki örtüsü bozkırdır. Isparta'nın Akdeniz iklimini yaşayamamasının nedenlerinden biri ise Toros Dağları'nın arkasında kalmasıdır.

Ortalama Veriler
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Arl
Ort.En Yüksek °C	6.5	7.6	11.7	16.4	21.8	26.6	30.3	30.3	26.6	20.7	13.4	7.7
Ort.En Düşük °C	-2.2	-1.8	0.4	4.4	8.1	11.8	14.9	14.3	10.0	6.0	1.7	-0.9
Ort. Güneşlenme Süresi (saat)	3.8	4.9	6.1	6.9	8.7	11.0	11.8	11.3	9.8	7.3	5.2	3.3
Ortalama Yağışlı Gün Sayısı	12.0	10.6	10.7	11.4	10.4	6.2	4.0	2.9	3.5	6.2	8.3	12.4
Kaynak: meteor.gov.tr

Ekonomi

Gül ve Gül Ürünleri

Dünya'nın en kaliteli güllerinin yetiştiği Isparta toprakları, dünya gül yağı üretiminin yaklaşık %65'lik kısmını karşılayarak sektöründe dünyada birinci sırada yer almaktadır.

Sanayi

Türkiye'nin en büyük çimento fabrikalarından biri olan Göltaş Çimento fabrikası bulunmaktadır Şehirde Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi, Isparta Deri Organize Sanayi Bölgesi, Yalvaç Organize Sanayi Bölgesi ve iki adet Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi; şehir merkezine 26, Isparta Havalimanı'na 4 kilometre uzaklıktadır.

Altyapı

Sağlık

Şehirdeki ilk yataklı tedavi kurumu olan Gureba Hastanesi; 1900 yılında halkın bağışlarıyla kurulmuş ancak 1914 yılındaki depremle kullanılamaz hale gelmiştir. 1915 yılında yeni hastanenin inşaatına başlanmasına rağmen I. Dünya Savaşı sebebiyle çalışmalar gecikerek 1922 yılında sona ermiştir. 30 yataklı bu hastane; cumhuriyetin ilanından sonra yapılan çalışmalarla 50 yatak sayısına ulaşmış ve Verem Hastanesi adını almıştır. Bu bina günümüze ulaşmamıştır. 1945 yılında üç katlı Devlet Hastanesi'nin inşaatına başlanmış ve 1946 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Taş bina olarak adlandırılan bu bina, daha sonra yapılan ilavelerle Süleyman Demirel Üniversitesi'ne bağlı olarak kullanılmıştır.

Ulaşım

Isparta merkez ilçesine karayolu ile çevresindeki Antalya ve Afyon ve Denizli ve Konya illeri üzerinden ulaşılabilir. yolu ile Antalya'dan, ve yollarıyla kuzey yönünden, Isparta-Eğirdir arasındaki yoluyla da Konya yönünden şehir merkezine ulaşılabilir. Isparta Süleyman Demirel Havalimanı havayolu ile ulaşım sağlamaktadır.

İdarî yönetim

Merkez ilçedeki, 44 mahalle ve 2 belde kasabası doğrudan Isparta'ya bağlı yerleşim birimleridir.^[4]

Gülcü Mahallesi

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Elhacıvaz, Hacıvaz (1591'de Hacı Ayvaz) gibi isimlerle anılan mahallenin adı 1935'te Gülcü Mahallesi olmuştur. Ününü, Isparta'nın en eski yerleşim yerlerinden biri olmasından çok, Isparta'da Isparta gülü'nün (Rosa Damacena) ilk yetiştirildiği yer olmasına borçludur. Müftüzade İsmail Efendi'nin 1888'de Bulgaristan'ın Kızanlık veya Kazanlık (Bulgarca: Kazanlık / Казанлък) şehrinden getirdiği gülleri Gülcü Mahallesi'ndeki arazisine dikmesiyle Isparta'da gülcülük başlamıştır.
Isparta; hâlâ Türkiye gülyağı üretiminin %80'ini karşılamaktadır.

Merkeze Bağlı Beldeler

• Sav Kasabası (Aşağı, Fatih, Yukarı)
• Kuleönü Kasabası (Kemal, Okul-Yeni Cami)

Belediye başkanları

Osmanlı dönemi

№	Şehremini	Görev Başlangıcı	Görev Bitişi
1	Hacı Etem Oğlu Hacı Ali Ağa	1886	1890
2	Kundakçı Mustafa Efendi	1890	1893
5	Danabaşıoğlu Hacı Mustafa	1895	1896
4	Hendenzade Hacı Hasan Efendi	1896	1897
5	Böcüzâde Süleyman Sami	1897	1898)
6	Pazarağasıoğlu Mehmet Ağa	1898	1902
(4)	Böcüzade Süleyman Sami	1902	1908
7	Arapzade Mehmet Efendi	1908	1914
8	Ali Dede Süldürzade	1915	1918
9	Nadir Efendi	1918	1920
10	Bodurzade Hacı Hasan	1920	1920
11	Ali Dede	1921	1922
12	Kaçkınzade Hacı Hasan	1922	1922
13	Tütüncüzade Mehmet Ali Efendi	1922	1923

Cumhuriyet dönemi

№	Belediye Başkanı	Görev Başlangıcı	Görev Bitişi	Parti
1	Alaybeyzade Hakkı Bey	1923	1926		Cumhuriyet Halk Partisi
2	Nuri Bey	1926	1927
(1)	Alaybeyzade Hakkı Bey	1927	1929
(2)	Nuri Bey	1926	1927
3	Hilmi Çakmakçı	1927	1946
4	Kemal Demiralay	1946	1947
5	Alaybeyoğlu Tevfik Kınık	1947	1950
6	Ali Boşgelmez	1950	1953		Demokrat Parti
7	Hilmi Dolmacı	1953	1955
8	Süreyya Demiralay	1955	1957
9	Orhan Kutlu	1957	1960
10	Tevfik Aköz	1960	1963		Askerî
(9)	Orhan Kutlu	1963	1966		Adalet Partisi
11	Cavit Mavilioğlu	1966	1968
12	Hasan Fuat Uyar	1968	1977
13	Doğan Kımıllı	1977	1980
14	Müslim Sevgi	1980	1984		Askerî
15	Ziya Zeynelgil	1984	1989		Anavatan Partisi
16	Altan Raşit Civan	1989	1994		Doğru Yol Partisi
17	Mehmet Aybatılı	1994	1999
18	Yusuf Ziya Günaydın	18 Nisan 1999	28 Mart 2004		Milliyetçi Hareket Partisi
19	Hasan Balaman	28 Mart 2004	29 Mart 2009		Adalet ve Kalkınma Partisi
(18)	Yusuf Ziya Günaydın	29 Mart 2009	4 Nisan 2019		Milliyetçi Hareket Partisi
20	Şükrü Başdeğirmen	4 Nisan 2019	Görevde		Adalet ve Kalkınma Partisi

Kaynak:^[5]

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[6]	44.657	15.979	28.678
1935[7]	51.023	18.433	32.590
1940[8]	53.012	18.313	34.699
1945[9]	51.038	17.292	33.746
1950[10][a]	40.243	18.383	21.860
1955[11]	48.899	24.567	24.332
1960[12][b]	55.668	35.981	19.687
1965[13]	64.730	42.901	21.829
1970[14]	75.166	50.905	24.261
1975[15]	86.043	62.870	23.173
1980[16]	109.972	86.475	23.497
1985[17]	127.898	101.215	26.683
1990[18][c]	133.061	112.117	20.944
2000[19]	170.713	148.496	22.217
2007[20]	206.186	184.735	21.451
2008[21]	197.169	175.815	21.354
2009[22]	211.614	190.084	21.530
2010[23]	244.045	222.556	21.489
2011[24]	213.511	192.093	21.418
2012[25]	219.904	198.385	21.519
2013[26]	223.430	201.873	21.557
2014[27]	228.730	207.266	21.464
2015[28]	235.456	214.096	21.360
2016[28]	241.723	220.322	21.401
2017[28]	251.531	230.011	21.520
2018[28]	258.375	236.749	21.626
2019[28]	264.426	243.020	21.406
2020[28]	262.255	240.723	21.532

Spor

Isparta'nın profesyonel liglerde (futbol, basketbol, voleybol, hentbol) bulunan tek takımı Isparta 32 SK, 2021-2022 sezonu itibari ile 2. Lig'de mücadele etmektedir. Takım maçlarını 10.000 kişilik Isparta Atatürk Şehir Stadyumu'nda oynamaktadır.

Eğitim

Isparta'da Cumhuriyetin kurulduğu 1923'ten 1940'lara kadar biri şehir merkezinde diğeri Yalvaç ilçesinde olmak üzere iki ortaokul eğitim hizmeti sağlamıştır. 1940 yılında Gönen Köy Enstitüsü kurulmuş ve buradan mezun olan öğretmenler şehirdeki eğitim faaliyetlerine katkı sağlamışlardır. 1950 yılında ilk lise açılmış, 1960 yılına kadar lise sayısı dokuza ulaşmıştır.^[29] 1969 yılında "Isparta Eğitim Enstitüsü" kurulmuştur.

21 Şubat 1976 tarihinde açılan "Isparta Devlet Mimarlik ve Mühendislik Akademisi" şehirdeki ilk yükseköğretim birimidir.^[30] Ayrıca aynı yıl "Meslek yüksekokulu" açılmıştır. 1992 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi kurulmuştur.

Kardeş şehirler

• Bitlis Türkiye
• Komrat Gagavuzya, Moldova
• Genk Belçika
• Hamedan İran

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Isparta Valiliği
• Isparta Belediyesi 1 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.