Fişekhane

Fişekhane, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde 19. yüzyılda metalik kapsüllü fişek üretimi için kurulmuş bir sanayi yapısı.

1840'larda kurulmuş ve "Fabrika-i Hümayun" olarak adlandırılmış yapı topluluğu içinde yer alır. Makine fabrikası, silah fabrikası ve devlete bağlı zırhlı araç bakım yeri olarak işlev görmüş olan tesislerin içindeki tescilli yapılar 2020 yılında tamamlan bir restorasyon projesi sonucunda kültür-sanat ve eğlence mekanına dönüştürülmüştür. Bu yapı topluluğu içindeki fişekhane, 1881 yılında inşa edilmiştir; restorasyon süreci sonunda loft, pazar yeri, ticari mekanlar, restoran ve kafelerin yer aldığı bir mekan olarak kullanılmaktadır.

Tarihçe

19. yüzyılda özellikle Osmanlı devletinin Avrupa ülkelerinde meydana gelen gelişmeleri yakalamak üzere bir sanayi hamlesi için harekete geçilmiş ve 1843 yılından itibaren Zeytinburnu'nda "Zeytinburnu Fabrika-i Hümayun adlı demir fabrikası tesisleri kurulmuştur.^[1] Marmara Denizi kıyısında, İstanbul Boğazı'nın girişinde bulunan tesislerin içinde baruthane, rokethane, fişekhane, çelikhane, güllehane, haddehane, demirhane, eğehane ve bakırhane yer almaktaydı.

Makine fabrikası olarak başlayan tesis, 19. yüzyılın ikinci yarısında bir silah ve mühimmat fabrikasına dönüşerek "Zeytinburnu Silah Fabrikası” adını aldı. Ahmed Süreyya Bey’in icadı olan seri atışlı sahra topu ve Halil Bey’in icadı olan tüfek bu tesislerde üretildi.^[2] Bir uçtan bir uca yaklaşık 280 metre genişliğinde iki katlı bir yapı olan Fişekhane binası, 1881'de inşa edildi.^[3]

Tesis, 1900 yılında doğrudan orduya bağlı bir mühimmat üretim tesisi oldu. Martini fişeğin yanı sıra mavzer fişeği üretimi yapabilmek için 1902'de mavzer fişeği fabrikası açıldı.^[4] Tesisin üretimi zamanla geriledi ve I. Dünya Savaşı ve mütareke döneminde kapatıldı.

Zeytinburnu'ndaki silah üretim tesisi, 1936'da Fevzi Çakmak tarafından yeniden faaliyete geçirildi. Ancak teknolojik açıdan zamanı yakalayamadığından 1948 yılında “Ordu Donatım” sınıfına devredi. "I. Ordu Bakım Merkezi Komutanlığı" tarafından Zırhlı Birlikler Tank Tamir Merkezi olarak kullanlan fabrika I. Ordu Komutanlığı 2015 yılında terk etti.

2017-2020 arasında gerçekleşen restorasyon sonucu tesis içindeki fişekhane (uzun bina), dökümhane (orta bina), hamam, su kulesi, mavzer fişeği fabrikası, zırhlı araçlar tamirhanesi bir kültür-sanat ve eğlence merkezine dönüştürüldü.^[5]

Fişekhane yapısının fabrika olarak kullanıldığı dönemde asker yatakhaneleri olarak kullanılan 23 adet lotf (tavanarası) dairenin bulunduğu bölüm, ofis ve konut olarak kullanılabilecek birimler haline geldi.^[6] "Tarihi Uzun Bina" olarak adlandırılan fişekhane binasının en uç kısmındaki hamam bir sergi mekânına, Zırhlı Araçlar Tamirhanesi ise bir performans mekânına dönüştürüldü

Restorasyon öncesi döneme ait olan günümüze kadar gelebilmiş yapı elemanları, birkaç ocak ve Zırhlı Araçlar Tamirhanesi'nin kuzeybatı duvarı önünde yer alan ve birinci derecede önemli korunması gereken unsur olarak belirlenen ahşap-demir vinçtir.^[7][8]

Kaynakça