Stempel (broń)

Ten artykuł dotyczy broni. Zobacz też: inne znaczenia tego hasła.

Stempel (pobojczyk, lasztok, arch. stępel^[1]) – przyrząd w postaci długiego pręta, używany w dawnej odprzodowej broni palnej do ubijania w lufie prochu, przybitki i pocisku^[2].

Stempele do broni strzeleckiej początkowo wykonywane były z drewna zakończonego metalowymi okuciami: z jednej strony głowicą służącą do ubijania, z drugiej ochronnym trzewikiem lub stosowanym w jego miejsce grajcarem (służącym do rozładowania broni w przypadku niewypału). Zależnie od budowy stempel mógł również pełnić funkcję wycioru. W XVIII w. zaczęto wprowadzać stemple o całkowicie metalowej konstrukcji, co zainicjowała armia pruska w 1730 r. Pierwotnie noszone były jako osobny element wyposażenia, jednak z czasem zaczęto umieszczać je pod lufą w specjalnym uchwycie (najczęściej w postaci tulei wydrążonej w łożu). Wczesne stemple posiadały szersze, wystające poza przekrój pręta głowice co komplikowało obsługę broni – po wyjęciu z tulei należało odwrócić stempel o 180 stopni, a po użyciu ponowić tę czynność aby z powrotem go schować. Z tego też powodu pod koniec XVIII w. w armii pruskiej zaczęto wprowadzać stemple o jednolitym cylindrycznym przekroju, których można było używać obustronnie (bez potrzeby odwracania przyrządu)^[2].

Stempele artyleryjskie często wyposażano dodatkowo w szczotkę wycioru (na przeciwnym krańcu względem głowicy). Przewożono je natomiast w specjalnych uchwytach umieszczonych na lawecie działa^[2].

• 
  Muszkieter używający stempla
• 
  Dubeltówka z wyjętym stemplem. Pod lufą widoczny uchwyt do chowania stempla
• 
  Wyjęty stempel pistoletowy z trzewikiem z funkcją wyciora. Pod lufą widoczny uchwyt do chowania stempla
• 
  Stempel artyleryjski ze szczotką wycioru
• 
  Stempel na lawecie działa

Przypisy

Bibliografia

• BłażejB. Lipowski BłażejB., PIECHOTNE ĆWICZENIE albo WOJENNOŚĆ PIESZA, którą łacinnicy pedestrem militiam nazywają, Kraków: Jerzy Forster, 1660 [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03] . Brak numerów stron w książce
• WłodzimierzW. Kwaśniewicz WłodzimierzW., 1000 słów o dawnej broni palnej, wyd. 1, Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, ISBN 83-11-07350-3 [dostęp 2022-06-10] . Brak numerów stron w książce