Rita Levi-Montalcini

Rita Levi-Montalcini (2009)

Państwo działania

Włochy

Data i miejsce urodzenia

22 kwietnia 1909
Turyn

Data i miejsce śmierci

30 grudnia 2012
Rzym

Specjalność: embriologia, neurologia

Alma Mater

Uniwersytet Turyński

Pracownik naukowy

Uczelnia

Washington University

Odznaczenia

Medaglia d'oro ai benemeriti della Cultura e dell'Arte (dwukrotnie)

Nagrody

Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Rita Levi-Montalcini (ur. 22 kwietnia 1909 w Turynie, zm. 30 grudnia 2012 w Rzymie^[1]) – włoska lekarka, embriolog i neurolog, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (1986), senator dożywotni.

Życiorys

Urodziła się w Turynie jako córka Adama Leviego i Adele Montalcini; jej rodzice byli Żydami sefardyjskimi^[2]. Miała trójkę rodzeństwa: siostrę bliźniaczkę Paolę (malarkę)^[3], siostrę Annę Marię^[2] oraz brata Gina (inżyniera i architekta)^[3]. Była niezamężna i bezdzietna.

W latach 1930–1936 studiowała medycynę na Uniwersytecie Turyńskim. Karierę akademicką, jako osobie pochodzenia żydowskiego, uniemożliwiły jej przyjęte przez faszystowskie władze przepisy prawa (Manifesto della razza). Utworzyła prowizoryczne i niejawne laboratorium we własnej sypialni, by kontynuować prace nad analizą wzrostu komórek nerwowych. Ponieważ nie mogła publikować artykułów we Włoszech, swoje prace wysyłała do redakcji czasopism naukowych w Szwajcarii i Belgii^[4].

W 1947 wyjechała do USA na zaproszenie Washington University in St. Louis; w latach 1956–1977 była profesorem tej uczelni. Kierowała instytutem neurobiologii przy Consiglio Nazionale delle Ricerche w Rzymie. Została przyjęta w poczet m.in. Papieskiej Akademii Nauk.

Prowadziła badania dotyczące wzrostu komórek nerwowych. Później zajęła się wzrostem unerwienia czuciowego w zarodkach kury, którym przeszczepiono mysi nowotwór. Odkryła tzw. czynnik wzrostu nerwu (NGF), pobudzający wzrost komórek nerwowych. W 1986, za odkrycia o istotnym znaczeniu dla zrozumienia mechanizmów regulujących wzrost komórek i narządów zarówno zwierząt oraz ludzi, otrzymała Nagrodę Nobla (wspólnie ze Stanleyem Cohenem). W 1987 wyróżniona National Medal of Science^[5]. Była autorką publikacji naukowych, m.in. In Praise of Imperfection (1988).

1 sierpnia 2001 prezydent Carlo Azeglio Ciampi w uznaniu zasług mianował ją dożywotnim senatorem. Rita Levi-Montalcini zasiadała w Senacie XIV, a następnie XV i XVI kadencji, w trakcie której w 2012 zmarła^[6].

Odznaczenia

W 1987 została odznaczona Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Republiki Włoskiej^[7]. W 2008 otrzymała francuską Legię Honorową V klasy^[8].

Zobacz też

(9722) Levi-Montalcini

Przypisy

↑ Rita Levi Montalcini è morta, giornalettismo.com, 30 grudnia 2012 [zarchiwizowane 2014-10-16] (wł.).
↑ ^a ^b Marilyn BaileyM.B. Ogilvie Marilyn BaileyM.B., Joy DorothyJ.D. Harvey Joy DorothyJ.D., The Biographical Dictionary of Women in Science: L-Z, Nowy Jork: Routledge, 2000, ISBN 978-0-415-92040-7 [dostęp 2022-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b Vivian B.V.B. Mann Vivian B.V.B., Gardens and ghettos. The art of Jewish life in Italy, Berkeley: University of California Press, 1989, ISBN 978-0-520-06824-7 .
↑ RachelR. Swaby RachelR., Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat, Warszawa: Agora, 2017, s. 136–140, ISBN 978-83-268-2485-2 .
↑ The President's National Medal of Science: Recipient Details [online], nsf.gov [dostęp 2021-10-19] (ang.).
↑ XVI Legislatura 2008–2013: Rita Levi-Montalcini [online], senato.it [dostęp 2013-06-02] (wł.).
↑ Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana, quirinale.it, 7 stycznia 1987 [dostęp 2013-06-02] (wł.).
↑ Consegna della Croce di Grande Ufficiale della Legione d'onore all'On. Rita Levi Montalcini, ambafrance-it.org [zarchiwizowane 2012-01-18] (wł.).

Bibliografia

BeataB. Tarnowska BeataB. (red.), Nagrody Nobla, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001 .
MyriamM. Muhm MyriamM., Vage Hoffnung für Parkinson-Kranke – Überlegungen der Medizin-Nobelpreisträgerin Rita Levi Montalcini, „Süddeutsche Zeitung”, Nr 293, 22 grudnia 1986 [dostęp 2011-02-15] [zarchiwizowane 2011-09-28] (niem.).
BenedictB. Carey BenedictB., Dr. Rita Levi-Montalcini, a Revolutionary in the Study of the Brain, Dies at 103 [online], nytimes.com, 30 grudnia 2012 [dostęp 2012-12-30] (ang.).
EmilyE. Langer EmilyE., Rita Levi-Montalcini, Nobel Prize-winning neuroscientist, dies at 103, washingtonpost.com, 30 grudnia 2012 [zarchiwizowane 2013-04-13] (ang.).
AnthonyA. Tucker AnthonyA., Rita Levi-Montalcini obituary [online], guardian.co.uk, 30 grudnia 2012 [dostęp 2013-06-02] (ang.).
Rita Levi-Montalcini [online], telegraph.co.uk, 31 grudnia 2012 [dostęp 2013-06-02] (ang.).
Rita Levi-Montalcini [online], economist.com, 5 stycznia 2013 [dostęp 2013-06-02] (ang.).

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny

XX wiek	1901: Behring 1902: Ross 1903: Finsen 1904: Pawłow 1905: Koch 1906: Golgi, Ramón y Cajal 1907: Laveran 1908: Miecznikow, Ehrlich 1909: Kocher 1910: Kossel 1911: Gullstrand 1912: Carrel 1913: Richet 1914: Bárány 1919: Bordet 1920: Krogh 1922: Hill, Meyerhof 1923: Banting, Macleod 1924: Einthoven 1926: Fibiger 1927: Wagner-Jauregg 1928: Nicolle 1929: Eijkman, Hopkins 1930: Landsteiner 1931: Warburg 1932: Sherrington, Adrian 1933: Morgan 1934: Whipple, Minot, Murphy 1935: Spemann 1936: Dale, Loewi 1937: Szent-Györgyi 1938: Heymans 1939: Domagk 1943: Dam, Doisy 1944: Erlanger, Gasser 1945: Fleming, Chain, Florey 1946: Muller 1947: C.Cori, G.Cori, Houssay 1948: Müller 1949: Hess, Moniz 1950: Kendall, Reichstein, Hench 1951: Theiler 1952: Waksman 1953: Krebs, Lipmann 1954: Enders, Weller, Robbins 1955: Theorell 1956: Cournand, Forßmann, Richards 1957: Bovet 1958: Beadle, Tatum, Lederberg 1959: Ochoa, Kornberg 1960: Burnet, Medawar 1961: Békésy 1962: Crick, Watson, Wilkins 1963: Eccles, Hodgkin, Huxley 1964: Bloch, Lynen 1965: Jacob, Lwoff, Monod 1966: Rous, Huggins 1967: Granit, Hartline, Wald 1968: Holley, Khorana, Nirenberg 1969: Delbrück, Hershey, Luria 1970: Katz, Euler, Axelrod 1971: Sutherland 1972: Edelman, Porter 1973: Frisch, Lorenz, Tinbergen 1974: Claude, Duve, Palade 1975: Baltimore, Dulbecco, Temin 1976: Blumberg, Gajdusek 1977: Guillemin, Schally, Yalow 1978: Arber, Nathans, Smith 1979: Cormack, Hounsfield 1980: Benacerraf, Dausset, Snell 1981: Sperry, Hubel, Wiesel 1982: Bergström, Samuelsson, Vane 1983: McClintock 1984: Jerne, Köhler, Milstein 1985: Brown, Goldstein 1986: Cohen, Levi-Montalcini 1987: Tonegawa 1988: Black, Elion, Hitchings 1989: Bishop, Varmus 1990: Murray, Thomas 1991: Neher, Sakmann 1992: Fischer, Krebs 1993: Roberts, Sharp 1994: Gilman, Rodbell 1995: Lewis, Nüsslein-Volhard, Wieschaus 1996: Doherty, Zinkernagel 1997: Prusiner 1998: Furchgott, Ignarro, Murad 1999: Blobel 2000: Carlsson, Greengard, Kandel
XXI wiek	2001: Hartwell, Hunt, Nurse 2002: Brenner, Horvitz, Sulston 2003: Lauterbur, Mansfield 2004: Axel, Buck 2005: Marshall, Warren 2006: Fire, Mello 2007: Evans, Capecchi, Smithies 2008: zur Hausen, Barré-Sinoussi, Montagnier 2009: Blackburn, Greider, Szostak 2010: Edwards 2011: Beutler, Hoffmann, Steinman 2012: Gurdon, Yamanaka 2013: Rothman, Schekman, Südhof 2014: E. Moser, M.-B. Moser, O’Keefe 2015: Campbell, Ōmura, Tu 2016: Ōsumi 2017: Hall, Rosbash, Young 2018: Allison, Honjo 2019: Ratcliffe, Semenza, Kaelin 2020: Alter, Houghton, Rice 2021: Julius, Patapoutian 2022: Pääbo 2023: Karikó, Weissman

XX wiek

1901: Behring
1902: Ross
1903: Finsen
1904: Pawłow
1905: Koch
1906: Golgi, Ramón y Cajal
1907: Laveran
1908: Miecznikow, Ehrlich
1909: Kocher
1910: Kossel
1911: Gullstrand
1912: Carrel
1913: Richet
1914: Bárány
1919: Bordet
1920: Krogh
1922: Hill, Meyerhof
1923: Banting, Macleod
1924: Einthoven
1926: Fibiger
1927: Wagner-Jauregg
1928: Nicolle
1929: Eijkman, Hopkins
1930: Landsteiner
1931: Warburg
1932: Sherrington, Adrian
1933: Morgan
1934: Whipple, Minot, Murphy
1935: Spemann
1936: Dale, Loewi
1937: Szent-Györgyi
1938: Heymans
1939: Domagk
1943: Dam, Doisy
1944: Erlanger, Gasser
1945: Fleming, Chain, Florey
1946: Muller
1947: C.Cori, G.Cori, Houssay
1948: Müller
1949: Hess, Moniz
1950: Kendall, Reichstein, Hench
1951: Theiler
1952: Waksman
1953: Krebs, Lipmann
1954: Enders, Weller, Robbins
1955: Theorell
1956: Cournand, Forßmann, Richards
1957: Bovet
1958: Beadle, Tatum, Lederberg
1959: Ochoa, Kornberg
1960: Burnet, Medawar
1961: Békésy
1962: Crick, Watson, Wilkins
1963: Eccles, Hodgkin, Huxley
1964: Bloch, Lynen
1965: Jacob, Lwoff, Monod
1966: Rous, Huggins
1967: Granit, Hartline, Wald
1968: Holley, Khorana, Nirenberg
1969: Delbrück, Hershey, Luria
1970: Katz, Euler, Axelrod
1971: Sutherland
1972: Edelman, Porter
1973: Frisch, Lorenz, Tinbergen
1974: Claude, Duve, Palade
1975: Baltimore, Dulbecco, Temin
1976: Blumberg, Gajdusek
1977: Guillemin, Schally, Yalow
1978: Arber, Nathans, Smith
1979: Cormack, Hounsfield
1980: Benacerraf, Dausset, Snell
1981: Sperry, Hubel, Wiesel
1982: Bergström, Samuelsson, Vane
1983: McClintock
1984: Jerne, Köhler, Milstein
1985: Brown, Goldstein
1986: Cohen, Levi-Montalcini
1987: Tonegawa
1988: Black, Elion, Hitchings
1989: Bishop, Varmus
1990: Murray, Thomas
1991: Neher, Sakmann
1992: Fischer, Krebs
1993: Roberts, Sharp
1994: Gilman, Rodbell
1995: Lewis, Nüsslein-Volhard, Wieschaus
1996: Doherty, Zinkernagel
1997: Prusiner
1998: Furchgott, Ignarro, Murad
1999: Blobel
2000: Carlsson, Greengard, Kandel

XXI wiek

2001: Hartwell, Hunt, Nurse
2002: Brenner, Horvitz, Sulston
2003: Lauterbur, Mansfield
2004: Axel, Buck
2005: Marshall, Warren
2006: Fire, Mello
2007: Evans, Capecchi, Smithies
2008: zur Hausen, Barré-Sinoussi, Montagnier
2009: Blackburn, Greider, Szostak
2010: Edwards
2011: Beutler, Hoffmann, Steinman
2012: Gurdon, Yamanaka
2013: Rothman, Schekman, Südhof
2014: E. Moser, M.-B. Moser, O’Keefe
2015: Campbell, Ōmura, Tu
2016: Ōsumi
2017: Hall, Rosbash, Young
2018: Allison, Honjo
2019: Ratcliffe, Semenza, Kaelin
2020: Alter, Houghton, Rice
2021: Julius, Patapoutian
2022: Pääbo
2023: Karikó, Weissman

Laureaci National Medal of Science (lata 80. XX w.)

1981	Philip Handler
1982	Philip W. Anderson Seymour Benzer Glenn W. Burton Mildred Cohn F. Albert Cotton Ed Heinemann Donald L. Katz Yoichiro Nambu Marshall Harvey Stone Gilbert Stork Edward Teller Charles H. Townes
1983	Howard L. Bachrach Paul Berg Margaret Burbidge Maurice Goldhaber Hermann Heine Goldstine William Hewlett Roald Hoffmann Helmut E. Landsberg George Michael Low Walter Munk George C. Pimentel Frederick Reines Wendell L. Roelofs Bruno Rossi Berta Scharrer John Robert Schrieffer Isadore M. Singer John G. Trump Richard N. Zare
1986	Solomon J. Buchsbaum Stanley Cohen Horace R. Crane Herman Feshbach Harry Gray Donald Henderson Robert Hofstadter Peter Lax Yuan T. Lee Hans Wolfgang Liepmann Tung-Yen Lin Carl S. Marvel Vernon Mountcastle Bernard M. Oliver George Emil Palade Herbert Simon Joan Steitz Frank Westheimer Chen Ning Yang Antoni Zygmund
1987	Philip Hauge Abelson Anne Anastasi Robert B. Bird Raoul Bott Michael Ellis DeBakey Theodor O. Diener Harry Eagle Walter Elsasser Michael Freedman William Summer Johnson Har Gobind Khorana Paul Christian Lauterbur Rita Levi-Montalcini George Pake H. Bolton Seed George Stigler Walter H. Stockmayer Max Tishler James van Allen Ernst Weber
1988	William O. Baker Konrad Bloch David Allan Bromley Michael Stuart Brown Paul Chu Stanley N. Cohen Elias James Corey Jr. Daniel C. Drucker Milton Friedman Joseph Leonard Goldstein Ralph Gomory Willis Hawkins Maurice Hilleman George W. Housner Eric R. Kandel Joseph B. Keller Walter Kohn Norman Ramsey Jack Steinberger Rosalyn Sussman Yalow
1989	Arnold Orville Beckman Richard B. Bernstein Melvin Calvin Harry George Drickamer Katherine Esau Herbert Grier Viktor Hamburger Samuel Karlin Philip Leder Joshua Lederberg Saunders Mac Lane Rudolph Arthur Marcus Harden M. McConnell Eugene Parker Robert P. Sharp Donald Spencer Roger Sperry Henry Stommel Harland G. Wood

Senatorowie dożywotni we Włoszech

Senatorowie dożywotni z mianowania	Guido Castelnuovo (1949–1952) Arturo Toscanini (1949) Pietro Canonica (1950–1959) Gaetano De Sanctis (1950–1957) Pasquale Jannaccone (1950–1959) Carlo Alberto Salustri (1950) Luigi Sturzo (1952–1959) Umberto Zanotti Bianco (1952–1963) Giuseppe Paratore (1957–1967) Cesare Merzagora (1963–1991) Ferruccio Parri (1963–1981) Meuccio Ruini (1963–1970) Vittorio Valletta (1966–1967) Eugenio Montale (1967–1981) Giovanni Leone (1967–1971) Pietro Nenni (1970–1980) Amintore Fanfani (1972–1999) Leo Valiani (1980–1999) Eduardo De Filippo (1981–1984) Camilla Ravera (1982–1988) Carlo Bo (1984–2001) Norberto Bobbio (1984–2004) Giovanni Spadolini (1991–1994) Gianni Agnelli (1991–2003) Giulio Andreotti (1991–2013) Francesco De Martino (1991–2002) Paolo Emilio Taviani (1991–2001) Rita Levi-Montalcini (2001–2012) Emilio Colombo (2003–2013) Mario Luzi (2004–2005) Giorgio Napolitano (2005–2006) Sergio Pininfarina (2005–2012) Mario Monti (od 2011) Claudio Abbado (2013–2014) Elena Cattaneo (od 2013) Renzo Piano (od 2013) Carlo Rubbia (od 2013) Liliana Segre (od 2018)
Byli prezydenci Republiki Włoskiej	Enrico De Nicola (1948–1959) Luigi Einaudi (1955–1961) Giovanni Gronchi (1962–1978) Antonio Segni (1964–1972) Giuseppe Saragat (1971–1988) Giovanni Leone (1978–2001) Sandro Pertini (1985–1990) Francesco Cossiga (1992–2010) Oscar Luigi Scalfaro (1999–2012) Carlo Azeglio Ciampi (2006–2016) Giorgio Napolitano (2015–2023)

Senatorowie
dożywotni z mianowania