Radoszyce

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Radoszyce (ujednoznacznienie).

Radoszyce

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Radoszycach
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	konecki
Gmina	Radoszyce
Prawa miejskie	1370-1870, 2018
Burmistrz	Michał Pękala
Powierzchnia	17,1689 km²
Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość	3267[1] 190,2 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	26-230
Tablice rejestracyjne	TKN
Położenie na mapie gminy Radoszyce Radoszyce
Położenie na mapie Polski Radoszyce
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Radoszyce
Położenie na mapie powiatu koneckiego Radoszyce
51°04′27″N 20°15′47″E/51,074167 20,263056
TERC (TERYT)	2605044
SIMC	0264986
Urząd miejski ul. Żeromskiego 28 26-230 Radoszyce
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Radoszyce (ang. fonet. [radɔˈʂɨt͡sɛ]; ros. Радошице [Radoszyce], jid. ‏ראדאשיץ‎ [Radashits]^[2]) – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim.

Miasto jest siedzibą władz gminy miejsko-wiejskiej Radoszyce oraz parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła^[3].

W latach 1975–1998 położone w województwie kieleckim. Należy do ziemi sandomierskej, będącej częścią historycznej Małopolski^[4].

Nazwa miejscowości jest patronimiczno-dzierżawczą i najprawdopodobniej wywodzi się od imienia Rados lub Radosz, do którego należały okoliczne ziemie.

Radoszyce są silnie związane z historią Polski. W okresie poprzedzającym ukształtowanie się państwowości polskiej, osada leżała na pograniczu terytoriów plemiennych Polan i Wiślan tj. późniejszej Małopolski i Wielkopolski. Później były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[5]. W okresie potopu szwedzkiego stanowiły teatr działań wojennych armii Rzeczypospolitej oraz sprzymierzonych armii najeźdźczych Szwecji i Siedmiogrodu^[6]. W czasie wojny konfederackiej (1768-1774) starostwo radoszyckie stało się polem potyczek wojsk polskich, rosyjskich i pruskich. 18 listopada 1794 r. miała tu miejsce ostateczna kapitulacja powstania kościuszkowskiego, a w wyniku III rozbioru Polski w 1795 r. miasto znalazło się pod zaborem austriackim. Wszystkie te wydarzenia sprawiły, że wiek XVIII należy uznać za upadek dotychczas zamożnego i dobrze prosperującego ośrodka hutniczo-rzemieślniczego. W okresie powstania styczniowego mieszkańcy aktywnie manifestowali patriotyzm: chłopi nie płacili Imperium Carskiemu podatków, bojkotowano carskie zarządzenia, wyrabiano kosy dla powstańców^[7] oraz aktywnie wspierano cywilną organizację powstańczą. 22 stycznia 1863 r. ludność wzięła udział w zrywie, za co dekretem carskim Radoszyce utraciły prawa miejskie^[8].

Historia

Dokładna data powstania Radoszyc nie jest znana, ale jak pisze S. Orgelbrand w Encyklopedii Powszechnej z 1884 r. "Radoszyce to osada bardzo starożytna"^[9]. Jan Długosz przypisywał założenie miasta Kazimierzowi Wielkiemu, jednak najstarszy zapis poświadczający o długiej historii osady stanowi data opisowa fundacji kościoła, pierwotnie kaplicy myśliwskiej, „Ecclesia Haec Fundate Anno Domini Millesimo Quarto” (kościół ten ufundowany roku pańskiego 1004)^[10]. Za czasów Długosza było tutaj 12 łanów miejskich oddających dziesięcinę prebendzie Jaszkowskiej, przy katedrze sandomierskiej. Łany wójtowskie oddawały dziesięcinę plebanowi w Opocznie.

W 1411 r. w Radoszycach zatrzymał się król Władysław Jagiełło, udający się na wyprawę do Prus, który obchodził tu święto Trzech Króli. W 1425 r. zatrzymał się tu ponownie jadąc z Wielkopolski na Ruś. W 1428 roku^[11] uzyskały prawo składu. W 1428 r. król najprawdopodobniej przeniósł Radoszyce z prawa polskiego na niemieckie (mogło to być jednak tylko ponowienie aktu Kazimierza Wielkiego) i nadał miastu prawo do dwóch jarmarków: w poniedziałek po Narodzeniu N.P. i na św. Dorotę. W 1450 r. w Radoszycach zatrzymał się król Kazimierz Jagiellończyk, a przez pewien czas w przebywały tam też królewskie córki, prawdopodobnie chroniąc się przed zarazą. W 1456 r. Kazimierz Jagiellończyk potwierdził przywileje nadane przez poprzedników, zwolnił mieszczan od wszelkich ceł w kraju i wydał pozwolenie na zakup soli w królewskich żupach.

W XV w. odbywały się w Radoszycach roki sądowe grodzkie^[12].

Według lustracji z 1564 r. miasto należało do starostwa chęcińskiego, a przyległe wsie Radoska i Grodzisko pełniły rolę jego przedmieść. Funkcjonowały dwa młyny, a w królewskim lesie znajdowało się 6 hut (5 czynnych).

W okresie potopu szwedzkiego miasto znajdowało się pod jurysdykcją władz okupacyjnych Szwecji. W czasie wojen wraz z oddziałami walczącymi z najeźdźcą przemaszerował przez Radoszyce król Jan Kazimierz^[13], a w manewrach wojennych i m.in. obronie Krakowa brała udział sandomierska piechota łanowa, a więc mieszczanie i chłopi radoszyccy. Okres potopu przyniósł mieszkańcom ogromne koszty związane z pobytem najeźdźcy (Karol Gustaw m.in. przebywał w Radoszycach i stąd wydał rozkaz opanowania przez Szwedów przepraw przez Bug i Narew, a przybyłe mu na pomoc wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego przedłużyły ten proceder), jak i sprzymierzeńców Rzeczypospolitej. Do najważniejszych szkód należy zaliczyć upadek gospodarczy, rabunki, dewastacje pól, rekwizycję mienia, pustoszenie miasta oraz częściowe jego spalenie przez najeźdźcę. Z kolei przemarsz jednostek sojuszniczych Rzeczypospolitej (np. spieszących z odsieczą oddziałów tatarskich czy wojsk cesarza Leopolda) wiązał się z całkowitym splądrowaniem miasta. Pauperyzacji ludności towarzyszyły szybko rozprzestrzeniające się choroby, w tym tzw. morowe powietrze.

Po wojnach szwedzkich w mieście zaczęła osiedlać się ludność żydowska. Pomiędzy chrześcijanami a żydami dochodziło do konfliktów o podłożu ekonomicznym, związanych z przejmowaniem przez Żydów handlu i rzemiosła, a także dumpingu, czego konsekwencją była uchwała burmistrza i Rady Miasta z 1740 r. Rada pod karą 40 grzywien, a nawet konfiskaty majątku, zakazała wówczas sprzedaży i zastawu domów Żydom.

W 1787 r. w Radoszycach przebywał król Stanisław August Poniatowski, który wracając z Krakowa zatrzymał się, by obejrzeć miejscowe fabryki żelazne piece i fryszerki. W 1788 r. król potwierdził dla Radoszyc prawo magdeburskie. Na sejmie z lat 1773–1775 Radoszyce wraz ze starostwem radzickim przekazano rodowi Małachowskich. W 1784 r. Radoszyce administracyjnie należące do powiatu chęcińskiego w województwie sandomierskim, nadal były własnością rodu Małachowskich, co potwierdza wpis w regestrze diecezji, w którym jako właściciel figuruje Małachowski, podkanclerzy koronny.

16 listopada 1794 r. we wsi Jakimowice nieopodal Radoszyc rozegrał się epilog polskiego powstania narodowego przeciw Rosji i Prusom tzw. insurekcji kościuszkowskiej.

13 stycznia 1870 za wsparcie powstania styczniowego Radoszyce utraciły prawa miejskie^[14].

W czasie II wojny światowej, mieszkańcy Radoszyc licznie uczestniczyli w kampanii wrześniowej^[15], jednak sama miejscowość już 6 września została zajęta przez niemiecką jednostkę specjalną Einsatzkommandos, a po 10 września przyłączona do dystryktu radomskiego Generalnej Guberni.

Podczas okupacji hitlerowskiej, 5 kwietnia 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4000 Żydów. W październiku 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[16].

2 września 1944 r. Niemcy spacyfikowali i spalili miejscowość. Do dziś nie ustalono dokładnych danych poległych w czasie potyczki mieszkańców, partyzantów oraz Niemców, a prezentowane w różnych opracowaniach dane znacznie się różnią^[17].

1 stycznia 2018^[18] Radoszyce restytuowano jako miasto.

Zabytki

• Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła z I połowy XVII w., rozbudowany w 1846 r., wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.493 z 26.02.1957 i z 15.06.1967)^[19]
• kolumna przydrożna wykonana w 1610 r., przeniesiona obecnie na teren cmentarza parafialnego
• ruiny zamku w Radoszycach
• cmentarz parafialny
• cmentarz żydowski

Sport

W Radoszycach działa klub piłki nożnej GKS Partyzant Radoszyce^[20] założony w 1947 r. W 2008 r. drużyna przygotowywana przez trenera Jarosława Komisarskiego po raz pierwszy wywalczyła awans do IV ligi. Największym sukcesem klubu był awans do III ligi w sezonie 2013/2014.

Zobacz też

 Zobacz też kategorię: Starostowie radoszyccy.

• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Radoszycach

Przypisy

Bibliografia

• Radoszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 440 .
• Radoszyce 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 534 .
• Czaykowski Franciszek- Regestr Diecezjów Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784. Warszawa 2006.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Gminy Radoszyce
• Kuropatwa ... parafia Radoszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 931 .
• Archiwalne zdjęcia związane z miejscowością w bibliotece Polona