Pudu południowy

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Pudu południowy

Pudu puda[1]
(Molina, 1782)
Pudu chilijski w Bristol Zoo
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	parzystokopytne
Rodzina	jeleniowate
Podrodzina	sarny
Rodzaj	pudu
Gatunek	pudu południowy
Synonimy
Capra puda Molina, 1782 Ovis pudu (Gmelin, 1788) Pudu pudu Sclater, 1870
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Pudu południowy^[3] (Pudu puda) – gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny jeleniowatych (Cervidae). Zamieszkuje lasy i zarośla południowo-zachodniej Ameryki Południowej (Argentyna, Chile), kryjąc się w gęstym podszycie. Należy do niewielkich jeleniowatych, przerastając jednakże pudu północnego, drugi gatunek z tego samego rodzaju. Nie wyróżniono podgatunków. Nosi na głowie niewielkie, nierozgałęzione poroże. Wiedzie samotny tryb życia, broni terytorium. Samiec uwodzi samicę, która po około 195 dniach ciąży rodzi pojedynczego, cętkowanego noworodka, szybko dorastającego. Zagraża mu niszczenie siedlisk i polowania głównie przez psy.

Budowa

Długość głowy i tułowia wynosi 80 cm, czemu towarzyszy długi na 4 cm ogon. Wysokość w kłębie wynosi między 30 a 40 cm. Masa ciała wynosi od 9 do 10 kg, aczkolwiek zdarza się i 14 kg. Czyni to pudu południowego mniejszym od pudu północnego^[4], osiągającego 75 cm i 5-6 kg^[5]. Niemniej pudu południowy należy do niewielkich jeleniowatych^[4]. Najmniejsi przedstawiciele tej grupy osiągają niewiele mniej, albowiem siedemdziesiąt cm długości, najwięksi natomiast przekraczają 3 m^[6].

Ciało pudu południowego pokrywa futro przybierające latem barwę rudą, zimą zaś ciemnobrązową. Bledsze jest na kończynach. Cielęta cechują się nakrapianiem, ustępującym w wieku 3 miesięcy^[4]. odróżnia to młode pudu południowego od nienakrapianych młodych gatunku północnego^[5].

Występuje duży gruczoł przedoczodołowy. Pysk mieści 32 zęby u dorosłego zwierzęcia. Głowa nosi poroże w postaci nierozgałęzionych kolców długości od 5 do 9 cm, maksymalnie do 10 cm. Pojawia się ono w wieku między 9 a 12 miesięcy i zrzucane jest synchronicznie co roku między czerwcem a lipcem. W październiku nowe poroże zrzuca aksamitną skórę^[4].

Występują gruczoły międzypalcowe niewielkiej wielkości. Kończyny wieńczą krótkie kopyta^[4].

Systematyka

Nowy gatunek opisał w 1782 Molina. Nadał mu nazwę Capra puda. Jako miejsce typowe podał prowincję Chiloé w Chile. Gatunek ten obrany został później typowym w rodzaju pudu kreowanym w 1852 roku przez Graya. Prócz pudu południowego obejmuje jeszcze drugi gatunek zwany pudu północnym. Rodzaj należy do plemienia Odocoileini w podrodzinie saren w rodzinie jeleniowatych^[4].

Podgatunków nie wyróżnia się^[4].

Tryb życia

Zwierzę prowadzi tryb życie samotna bądź w tymczasowych parach. Pudu południowy aktywny jest głównie zmierzchem, aczkolwiek aktywność może przypadać tak na dzień, jak i na noc. Przebywa w gęstym podszycie leśnym, co ułatwia mu niewielkie ciało o zbitej budowie. Zajmuje areał od 15 do 25 ha, a niekiedy jeszcze większy^[4], zachodzący na obszary sąsiednich osobników^[2], którego jednak w razie potrzeby broni. Występuje znaczenie terytorium kałem w latrynach. Zdarzają się walki międzyosobnicze, podczas których rywale skaczą na siebie, gryzą i uderzają przednimi kończynami^[4].

Samica w wieku 12-18 miesięcy może przystąpić do rozrodu. Czasem uzyskuje dojrzałość płciową wcześniej, w wieku 5-6 miesięcy. Samiec musi poczekać dłużej. Zdolność do rozrodu uzyskuje wieku 2-3 lat. Rozród jest sezonowy. Sezon godowy obejmuje głównie marzec i kwiecień. Samce zalecają się wtedy do samic, skłaniając się przed nimi i dotykając brzuchem podłoża. Samica odbywa 11-dniowy cykl miesięczny. Po kopulacji z samcem zachodzi w ciążę trwającą około 195 dni. Noworodki przychodzą na świat w listopadzie i grudniu. Matka wydaje na świat tylko jedno młode ważące od 700 do 900 g. W wieku 12 dni zaczyna ono przyjmować prócz matczynego mleka pokarm stały. Wcześnie też matka kończy karmienie, być może nawet po 2 miesiącach. Długość życia pudu północnego w niewoli to 17-18 lat^[4], choć dawniej podawano 15 lat^[7]. IUCN szacuje pokolenie na 12-15 lat^[2].

Rozmieszczenie geograficzne

Pudu południowy zamieszkuje południowo-zachodnią część kontynentu południowoamerykańskiego. Występuje w Chile i Argentynie. W południowym Chile zasiedla tereny pomiędzy rzeką Mataquito na 35 ° S^[4] (IUCN podaje dokładniej 35º10’^[2]) a jeziorem Buenos Aires, półwyspem Esmeralda i laguną San Rafael na 47 ° S^[4] (wg IUCN 46º45’S). Dokładniej zasiedla przybrzeżną część Maule, Valdivian Coastal Range, Nahuelbuta Mountain Range, Park Narodowy Chiloé, Puyehue, Perez-Rosales, Huinay, Palena. Z kolei na południu kraju na jego obecność wskazują pozostałości pozostawione przez pumę^[2]). Zasiedla pudu południowy także przylegające tereny zachodniej Argentyny od południowo-wschodniej prowincji Neuquen na południe aż do to podnóża Andów, osiągając prowincję Chubut, gdzie sięga Parku Narodowego Los Alerces^[4]. IUCN wspomina tu 54 lokalizacje między Lago Quillén, Park Narodowy Lanín (39º23’ S, 71º17’ W) i Arroyo Pirámide, Park Narodowy Los Alerces (42º58’S, 72º00’W). Zasięg występownaia nie jest znany dokładnie, ale przekracza 20000 km²^[2]. W przeciwieństwie do bardziej górskiego pudu północnego pudu południowy zasiedla tereny od poziomu morza do wysokości 1700 m^[4].

Ekologia

Pudu północny zamieszkuje umiarkowane lasy od poziomu morza do wysokości 1700 m, preferując jednak te wyższe wysokości. Radzi sobie w lasach wtórnych^[4], także zdegradowanych przez człowieka. Zasiedla lasy wiecznie zielone, lasy Fitzroya cupressoides, Nothofagus dombey, ale też plantacje eukaliptusa, bambusy^[2]. Pokarm zdobywa na skrajach lasów, żywiąc się wyżej rosnącą roślinnością. Konsumuje młode liście, pędy drzew i krzewów, owoce i zioła. Sam z kolei pada ofiarą pumy, ocelota chilijskiego, lisów i Bubo magellanicus. Na wyspie Chiloé stanowi od 3 do 7 % diety nibylisa Darwina^[4].

Zagrożenia i ochrona

Całkowita liczebność pudu południowego spada. Wynosi poniżej 10000 sztuk, IUCN wskazuje jednak nieobecność oszacowań terenowych. Zauważa dalej obfitość gatunku w Coastal Range w Los Ríos i Los Lagos oraz w Nahuelbuta. Z drugiej strony jest on rzadki w Andach, ograniczając się właściwie do obszarów nadrzecznych i lasów niewielkich dolin okalających tereny chronione, i bardzo rzadki bądź w ogóle go nie ma w Araucanii. Od 15800 do 25600 km² pierwotnego lasu potrzebuje podana wyżej liczebność 2000 pudu południowych^[2].

Spadek liczebności wiązać się może z niszczeniem lasów, polowaniami przez psy (głównie w okolicach domostw i dróg, ale także w parkach narodowych) i ludzkich kłusowników (zarówno dla utrzymania się, jak i dla kolekcjonerów, w latach 80. ponad 600 okazów z wyspy Chiloe), jak i wprowadzanie obcych gatunków, nie tylko jeleniowatych, ale i dzika, które to niszczą podszyt i środowisku w ogóle, utrudniając też regenerację lasu. Czy natomiast dziki polować mogą na młode pudu, nie zostało dowiedzione, choć się podejrzewa. Bydło z kolei roznosi choroby wywoływane przez Pestivirus czy Mycobacterium avium paratuberculosis. Z kolei wprowadzone zające stanowią źródło pożywienia rozrastającej się populacji pum, polujących i na pudu. Dodatkowo pudu południowe giną w wypadkach drogowych, także w parkach narodowych. Kolejne zagrożenia mogą wiązać się z planowanym mostem łączącym wyspę Chiloe, umożliwiającym wymianę genów między izolowanym wcześniej populacjami pudu, ale i migracje drapieżników. IUCN wskazuje jednak na pozytywny stosunek do pudu południowego miejscowej ludności, choćby chroniącej go przez psami, choć w pojedynczych miejscach kłusownictwo trwa^[2].

IUCN zauważyło gatunek po raz pierwszy w 1965, kiedy to wskazano na brak badań wystarczających do ustalenia statusu gatunku. W 1995 gatunek określono jako niedostatecznie poznany. 2 lata później status zmieniona na wrażliwy (VU), co podtrzymano w 2008. W 2016 status obniżono na gatunek bliski zagrożenia (NT). IUCN motywuje to niewielkim zasięgiem występowania i endemizmem. Wskazuje też istotny spadek liczebności w ostatnim półtysiącleciu, w ostatnich 3 pokoleniach spadając o jedną piątą. Niemniej nie spełnia kryteriów wymaganych dla uznania gatunku za wrażliwy^[2].

Zwierzę obejmuje załącznik I CITES. Zamieszkuje ono liczne tereny chronione, w Argentynie 98% lokalizacji mieści w obrębie parków narodowych. Ponadto prawo argentyńskie i chilijskie zabrania polowań na pudu południowego. W Argentynie uchodzi za gatunek specjalnej wartości. W Chile na poziomie kraju uznaje się go za gatunek wrażliwy, istnieją też tam prywatne tereny chronione zasiedlane przez pudu południowego. W niewoli trzymano 295 zwierząt (dane opublikowane w 2010). Odebrane z niewoli osobniki poddawano rehabilitacji i wypuszczano na wolność, jednak efektywność takie postępowania była niewielka, jako że rzeczone osobniki padały łupem pum^[2].

Przypisy