Prowincje rzymskie

Ten artykuł od 2012-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Prowincje rzymskie – jednostki administracyjne Cesarstwa Rzymskiego, tworzone na podbitych terytoriach (poza Italią). Zarządzane przez namiestników. W wielu prowincjach stacjonowało wojsko rzymskie. Pierwszą rzymską prowincją była wyspa Sycylia, podbita w 241 r. p.n.e. w czasie I wojny punickiej. Liczba i rozmiary poszczególnych prowincji zmieniały się na przestrzeni dziejów Imperium w zależności od warunków zewnętrznych i polityki wewnętrznej.

Zasadniczo prowincje rzymskie dzieliły się na dwa rodzaje:

• prowincje cesarskie (propretorskie)
• prowincje senackie (prokonsularne).

Prowincje w czasach Republiki Rzymskiej i daty ich powstania

• 227 p.n.e. Sicilia – propretorska,
• 231 p.n.e. Corsica et Sardinia – propretorska,
• 197 p.n.e. Hispania Citerior i Hispania Ulterior – propretorskie,
• 167 p.n.e. Illyricum – propretorska,
• 146 p.n.e. Macedonia-Achaea – propretorska
• 146 p.n.e. Africa Proconsularis – prokonsularna,
• 129 p.n.e. Asia – prokonsularna,
• 120 p.n.e. Gallia Transalpina, późniejsza Gallia Narbonensis – propretorska,
• 81 p.n.e. Gallia Cisalpina – propretorska, w czasach wczesnego Cesarstwa włączona do Italii,
• 74 p.n.e. Bitynia – propretorska,
• 74 p.n.e. Cyrenaica et Creta – propretorska,
• 64 p.n.e. Cilicia et Cyprus – propretorska,
• 64 p.n.e. Syria – propretorska,
• 30 p.n.e. Aegyptus – propretorska, rządzona przez ekwitę jako Praefectus augustalis
• 15 n.e. Mezja – propretorska.

Zabezpieczenie prowincji

Prowincjami zarządzali gubernatorzy. W czasach Republiki wyznaczano ich na okres jednego roku. Na początku roku kalendarzowego nowi gubernatorzy, wybrani albo poprzez losowanie, albo bezpośrednio, obejmowali wyznaczone dla siebie prowincje. Byli to na ogół politycy z kręgu senatorskiego, dawni pretorzy lub konsulowie.

W czasach Cesarstwa wyjątek od tej zasady stanowił Egipt, który August uczynił prowincją zwyczajowo rządzoną przez wybranego członka warstwy ekwitów. Prowincje wystawione na niebezpieczeństwa obejmowali na ogół dawni konsulowie, mężowie o większym doświadczeniu i prestiżu. Po uformowaniu się pryncypatu August zachował dla siebie uprawnienia wybierania gubernatorów dla tzw. prowincji cesarskich, leżących głównie na niespokojnych granicach, świeżo podbitych, silniej obsadzonych wojskiem i zagrożonych buntami lub najazdami. Pozostałe prowincje oddane zostały w zarządzanie senatowi, który wybierał ich gubernatorów.

Rozmieszczenie legionów w prowincjach było zależne od lokalnych warunków. W 14 roku n.e. w Lusitanii nie stacjonował żaden legion, podczas gdy w Germania Inferior stacjonowały aż cztery. W czasach Cesarstwa największe i najsilniej obsadzone legionami prowincje (np. naddunajskie Pannonia lub Mezja) były dzielone na mniejsze, aby nie zostawiać w rękach jednego człowieka zbyt wielkiej władzy, która mogła zagrozić tronowi. Gubernatorzy takich silnie uzbrojonych prowincji niejednokrotnie sięgali bowiem po władzę w Rzymie, obracając miecze swych legionów przeciwko własnemu krajowi i legionom wiernym władzy centralnej.

W różnych okresach status prowincji miały