Plea bargaining

Plea bargaining (też jako: plea bargain, guilty plea bargaining) – tzw. „ugoda obrończa”, układ między prokuratorem a oskarżonym lub jego adwokatem, w myśl którego oskarżony przyznaje się do winy wobec konkretnego zarzutu lub świadczy przeciw innym osobom w zamian za zmniejszenie wyroku oraz inne ustępstwa ze strony oskarżenia^[1].

Zastosowanie plea bargaining może oznaczać, że pozwany przyzna się do winy za mniej poważny zarzut lub za jeden z kilku zarzutów w zamian za oddalenie innych. Może to również oznaczać przyznanie się do pierwotnego zarzutu w zamian za wymierzenie łagodniejszego wyroku. Są to szczególne negocjacje między obrońcą i oskarżonym a oskarżycielem publicznym, mające doprowadzić do porozumienia w sprawie winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary^[2]. Instytucja plea bargaining zwana też guilty plea bargaining ukształtowała się w praktyce amerykańskiego wymiaru sprawiedliwości^[3].

Charakterystyka

Negocjowanie ugody otwiera przyznanie się do winy przez oskarżonego. Dzięki takiemu zabiegowi oskarżyciel publiczny ma ułatwioną pracę, a oskarżony może liczyć na zmniejszenie liczby postawionych zarzutów oraz złagodzenie kwalifikacji prawnej czynu, co skutkuje niższym wymiarem kary, niż miałoby to miejsce po przeprowadzeniu rozprawy sądowej z udziałem małej ławy przysięgłych. Mniej sformalizowany tryb załatwiania przestępstw niezaliczanych do najpoważniejszych, jakim jest plea bargaining, spotyka się z ogromną popularnością w Stanach Zjednoczonych^[3]. W ten sposób kończy się około 90% procesów karnych, w których istnieje możliwość zastosowania tego trybu^[4].

Plea bargaining prowadzi między innymi do utrzymania w mocy łagodniejszego oskarżenia, oszczędzenia kosztów procesowych i skrócenia trwania procesu. Zwolennicy wskazują, że tryb ten nie narusza konstytucyjnego nakazu rozstrzygania o winie oskarżonego przez małą ławę przysięgłych, ponieważ odbywa się za jego zgodą. Jednak w praktyce na ogół wpływ obrońcy i – za jego pośrednictwem – oskarżyciela publicznego na oskarżonego jest tak duży, że niewymuszona zgoda oskarżonego staje się iluzoryczna^[3].

Przeciwnicy ugody obrończej podkreślają zdawkowość samodzielnej decyzji oraz iluzoryczność zgody oskarżonego. Wskazują też na naruszenie innych konstytucyjnych gwarancji praw oskarżonego, jak np. prawa do publicznej rozprawy przed niezawisłym sądem z udziałem małej ławy przysięgłych i prawa do procesu w formie sporu oskarżyciela publicznego z obrońcą oskarżonego w przedmiocie winy i kary. Według przeciwników ta instytucja jest biurokratyczna, niejawna i urąga typowym cechom otwartego wymiaru sprawiedliwości^[5].

Plea bargaining w różnych systemach prawnych

Kraje common law

Plea bargaining jest ważną częścią systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w Stanach Zjednoczonych; zdecydowana większość (około 90%) spraw karnych w USA jest rozstrzygana w drodze ugody zamiast z udziałem ławy przysięgłych. Taka umowa podlega zatwierdzeniu przez sąd, przy czym różne stany mają inne zasady zatwierdzania^[6]. W Kanadzie sądy mają zawsze decydujące zdanie co do wydanego wyroku, jednakże plea bargaining stało się akceptowaną częścią systemu sądownictwa karnego^[7].

Plea bargaining zostało wprowadzone także do indyjskiego porządku prawnego w 2005 przez nowelizację The Criminal Law Act, która wprowadziła nowy rozdział XXI (A). Indyjska ustawa pozwala na prowadzenie negocjacji w sprawach zagrożonych karą pozbawienia wolności do lat 7, jednakże przestępstwa mające wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą kraju lub popełnione wobec kobiety lub dziecka w wieku poniżej 14 lat są wyłączone^[8].

W innych krajach, gdzie obowiązuje prawo precedensowe, takich jak Singapur i australijski stan Wiktoria, plea bargaining jest stosowane tylko w takim zakresie, w jakim prokuratura i obrona mogą uzgodnić, że pozwany przyzna się do pewnych zarzutów, w zamian za co prokurator wycofuje pozostałe lub bardziej poważne zarzuty^[9].

Użycie w systemach civil law

Polska przyjęła ograniczoną formę instytucji plea bargaining, która ma zastosowanie jedynie do przestępstw podlegających karze pozbawienia wolności do lat 15. Procedura ta w Polsce funkcjonuje jako „dobrowolne poddanie się karze”.

Plea bargaining (gruz. საპროცესო შეთანხმება) zostało wprowadzone w Gruzji w 2004. Istota funkcjonowania tej instytucji jest bardzo zbliżona do jej postaci w Stanach Zjednoczonych oraz innych krajach common law. Plea bargaining jest alternatywnym i konsensualnym sposobem rozwiązywania sporów karnych. Plea agreement oznacza rozstrzygnięcie sprawy bez rozprawy głównej, gdy strona pozwana zgodzi się przyznać się do winy w zamian za zredukowanie zarzutów lub łagodniejszy wyrok (art. 209 Kodeksu postępowania karnego w Gruzji)^[10].

W Estonii instytucja plea bargaining została wprowadzona w latach 90. XX w. Kara zostaje zredukowana w zamian za przyznanie się do winy, w związku z tym unika się również postępowania sądowego. Plea bargaining jest dopuszczalne w przypadku przestępstw zagrożonych karą do 4 lat pozbawienia wolności. Zwykle obniża się wymiar kary o 25%^{[potrzebny przypis]}.

We Włoszech plea bargaining (zwane potocznie patteggiamento della pena^[11][12]) jest dopuszczalne dla przestępstw za które grozi maksimum 5 lat pozbawienia wolności (oprócz kilku wyjątków) i obniża wymiar kary aż do 1/3 (w praktyce prawie zawsze sądy stosują maksymalne złagodzenie kary^{[potrzebny przypis]}). Jest to postępowanie podczas którego oskarżony wraz z obroną umawia się razem z prokuratorem na określony wymiar kary.

W Japonii plea bargaining jest zakazane przez prawo. Prokuratorzy nielegalnie oferowali oskarżonym ugodę obrończą w zamian za przyznanie się do winy^[13].

Przypisy