Glyfosaat

Glyfosaat
Structuurformule en molecuulmodel
Structuurformule van glyfosaat
Glyfosaat
Glyfosaat
Algemeen
Molecuulformule C3H8NO5P
IUPAC-naam N-(fosfonomethyl)glycine
Molmassa 169,1 g/mol
SMILES
C(C(=O)O)NCP(=O)(O)O
InChI
1S/C3H8NO5P/c5-3(6)1-4-2-10(7,8) 9/h4H,1-2H2,(H,5,6)(H2,7,8,9)
CAS-nummer 1071-83-6
EG-nummer 213-997-4
PubChem 3496
Wikidata Q407232
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
CorrosiefMilieugevaarlijk
Gevaar
H-zinnen H318 - H411
EUH-zinnen geen
P-zinnen P273 - P280 - P305+P351+P338
Omgang Niet gebruiken zonder veiligheidsbril
EG-Index-nummer 607-315-00-8
VN-nummer 3077
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand vast[1]
Kleur wit[1]
Dichtheid 1,7 g/cm³
Kookpunt (ontleedt) 230[1] °C
Oplosbaarheid in water 11,6[1] g/L
Slecht oplosbaar in water, organische oplosmiddelen[1]
Evenwichtsconstante(n) pKa = 0.8;2.3;6.0 en 11.0[2]
Tenzij anders vermeld zijn standaardomstandigheden gebruikt (298,15 K of 25 °C, 1 bar).
Portaal  Portaalicoon   Scheikunde

Glyfosaat (ISO-naam) is een organische fosforverbinding die als niet-selectief systemisch totaalherbicide zeer ruim toegepast wordt. Het Amerikaanse bedrijf Monsanto bracht het product in de jaren 70 als isopropylammoniumzout op de markt onder de naam Roundup. Het octrooi op glyfosaat is verlopen in 2000, en verschillende producenten bieden allerlei preparaten aan op basis van glyfosaatzouten.

Glyfosaat blokkeert de syntheseroute van shikiminezuur, een stofwisselingsroute die niet bij dieren voorkomt. Deze stofwisselingsroute is in planten een belangrijke route voor de synthese van aromatische aminozuren, co-enzym Q10, tocoferolen, naftochinonen (inclusief de vitamines uit de K-groep), alkaloïden en heterocyclische natuurstoffen.

Glyfosaat gedraagt zich als een één- dan wel tweewaardig zuur door de aanwezigheid van de fosfonzuurgroep en de carbonzuurgroep enerzijds en de basische aminegroep anderzijds. Van glyfosaat zijn talrijke zouten bekend met gelijkaardige werkzaamheid: onder andere glyfosaat-diammonium, glyfosaat-isopropylammonium, glyfosaat-monoammonium, glyfosaat-kalium, glyfosaat-sesquinatrium en glyfosaat-trimesium.

Toepassingen

In de landbouw wordt glyfosaat gebruikt ter bestrijding van eenjarige breedbladige onkruiden en grassen op akkers die in concurrentie zouden treden met het beoogde gewas. Het is een systemisch contactherbicide waarbij men, vrij snel na toepassing hiervan, gewassen kan planten of zaaien. Dit door de snelle inactivering van glyfosaat na contact met de meeste bodems.

Monsanto ontwikkelde ook verschillende genetisch gemodificeerde variëteiten van landbouwgewassen die resistent zijn tegen het middel, onder andere soja, maïs en aardappel. Hierdoor kan ook na de opkomst en in principe tijdens heel de groeicyclus van het gewas glyfosaat gebruikt worden zonder het gewas te schaden.

Inmiddels worden steeds meer onkruiden resistent voor glyfosaat.[3]

Naast het gebruik in de land- en tuinbouw is het gebruik door verschillende overheden zeer aanzienlijk. Het wordt onder meer gebruikt om spoorwegen en autosnelwegen onkruidvrij te maken. Verder is glyfosaat een van de meest voorkomende actieve bestanddelen in de herbicidepreparaten voor het particuliere gebruik.

Glyfosaat wordt ook gebruikt in het natuur- en bosbeheer voor de bestrijding van ongewenste vegetatie zoals invasieve of uitheemse plantensoorten die de plaats innemen van de inheemse soorten. In het Verenigd Koninkrijk wordt glyfosaat in waterlopen gebruikt om naaldkruid te bestrijden.

Toxiciteit

Glyfosaat wordt door het IARC bij mensen als waarschijnlijk carcinogeen beoordeeld. Volgens het Amerikaanse Environmental Protection Agency en Europees Chemicaliënagentschap (ECHA) is glyfosaat niet carcinogeen.[4] Wel is zuiver glyfosaat irriterend voor de ogen en in mindere mate ook voor de huid. Glyfosaat heeft een lage acute toxiciteit, ook voor bijen, vogels of zoogdieren. Oplosmiddelen en andere additieven in bestrijdingsmiddelen op basis van glyfosaat kunnen de toxische eigenschappen versterken.[5]

In januari 2015 concludeerde het Duitse Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR) na een review van de beschikbare gegevens dat glyfosaat bij laboratoriumdieren geen carcinogene of mutagene kenmerken toont en het ook geen effect heeft op de vruchtbaarheid, voortplanting, en de ontwikkeling van een embryo of foetus. Ook uit epidemiologische studies bij mensen kon geen bewijs gevonden worden voor carcinogeniteit, of effecten op de vruchtbaarheid, voortplanting en neurotoxiteit.[4] In maart 2015 categoriseerde het IARC glyfosaat als 'waarschijnlijk carcinogeen voor mensen' (groep 2A).[6] Volgens het BfR was die beslissing gebaseerd op slechts een aantal studies en wordt het niet bevestigd door het vaak geciteerde cohortonderzoek "Agricultural Health Study" of andere studies.[7]

In 2019 verschenen berichten in de pers dat in de VS al tienduizenden rechtszaken tegen Monsanto zijn aangespannen door mensen die zeggen dat zij kanker hebben gekregen door het gebruik van Roundup.[8] In verschillende rechtszaken waren al tientallen miljoenen aan schadevergoeding toegewezen.[9]

Mogelijke risico's

Uit een onderzoek in 2002 bleek dat Roundup een vertragend effect had op de embryonale celdelingen bij zee-egels. Glyfosaat in zijn pure vorm bleek geen nadelige invloed te hebben en het effect was dus te wijten aan de hulpstoffen in de formulering, voornamelijk detergenten.[10]

Uit een analyse uitgevoerd door het Medizinisches Labor Bremen van 182 urinemonsters uit 18 Europese landen bleek dat bij gemiddeld 44% van de onderzochte stalen kwantificeerbare hoeveelheden glyfosaat aangetroffen werden. De gemeten waarden lagen echter 1000 maal lager dan de Europese limiet van 0,3 mg per kg lichaamsgewicht per dag en 3500 maal lager dan de norm van 1 mg gehanteerd door het wereldvoedselagentschap. In de meeste monsters werden glyfosaatconcentraties gevonden lager dan de detectielimiet en de hoogste waarde was minder dan 2 µg per liter. In deze concentraties worden nadelige gezondheidseffecten zeer onwaarschijnlijk geacht. Verschillende wetenschappers uitten kritiek op deze studie. Deze zou wetenschappelijk onbetrouwbaar zijn door de gebruikte methodologie. Tevens is er geen onafhankelijke kwaliteitsbevestiging van de studie, omdat peerreviewed-publicaties ervan ontbreken.[11][12][13][14][15]

Glyfosaat wordt in verband gebracht met een versnelde dood van bijen, de ziekte van Parkinson en het blijkt 'in bepaalde hoeveelheden kankerverwekkend' te zijn.[16][17] Syngenta hield een studie naar glyfosaat en hersenschade meer dan twintig jaar verborgen.[18]

Monsanto papers

Uit interne mails van het Amerikaanse bedrijf Monsanto, die door een Amerikaanse rechtbank in maart 2017 werden uitgebracht, bleek dat Monsanto als ghostwriter optrad voor literatuurstudies die de schadelijkheid van glyfosaat betwistten.[19] In de Verenigde Staten werd Bayer als rechtsopvolger van Monsanto al twee keer veroordeeld in individuele zaken tot het betalen van een schadevergoeding van circa 80 miljoen dollar aan een ziek geworden gebruiker.[20] In 2020 trof Bayer een miljardenschikking met Amerikanen die claimen dat onkruidbestrijder Roundup kanker veroorzaakt.[21]

Europese Unie

Zie voor het verloop binnen de EU het artikel Monsanto.

In de Europese Unie werd eind november 2017 besloten de vergunning voor glyfosaat met vijf jaar te verlengen. Niettemin mogen de afzonderlijke EU-lidstaten glyfosaat verbieden.[22] Op 16 november 2023 werd die termijn nog eens 10 jaar verlengd.[23]

Op basis van een brede beoordeling van wetenschappelijk bewijs van het comité voor risicobeoordeling (RAC) van het Europees agentschap voor chemische stoffen ECHA is gebleken dat de beoordeling dat glyfosaat kankerverwekkend is, niet gerechtvaardigd is.[24][25]

Nederland

In september 2011 nam de Tweede Kamer een motie aan om glyfosaat in Nederland te verbieden voor niet-commerciële doeleinden.[26] Het verbod is door het ministerie van Infrastructuur en Milieu uitgewerkt in het Actieplan Duurzame Gewasbescherming[27] en de nota Gezonde Groei, Duurzame Oogst.[28] Het ministerie was voornemens om het professionele gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op verhardingen en particulier gebruik per november 2015 te verbieden. Een verbod op het professionele gebruik op sport- en recreatieterreinen en parken stond gepland voor november 2017.[29] In 2015 bleek echter dat een verbod politiek niet haalbaar was.[25][30] Het middel is sindsdien in Nederland toegestaan voor gebruik door boeren, telers en particulieren. Toepassing op openbaar toegankelijk terrein is echter verboden, spoorwegen en vliegvelden uitgezonderd.[31] Op 7 september 2023 heeft de Tweede Kamer een motie van de Partij voor de Dieren aangenomen die de demissionaire minister van LNV oproept om in het Europese Parlement tegen de nieuwe toelating van glyfosaat te stemmen.[32]

België

In België is het gebruik van glyfosaat voor particulieren sedert de zomer van 2017 verboden. Voor een volledig verbod op de verkoop (en het gebruik in de landbouw) is een federale wet in voorbereiding.[33]

Frankrijk

Sinds januari 2019 zijn de verkoop, distributie en het gebruik van Roundup 360 verboden in Frankrijk. Vrijstellingen voor boeren werden later doorgevoerd.[34]

Oostenrijk

In juli 2019 stemde het Oostenrijkse parlement voor een verbod op glyfosaat voor iedereen. Hiermee is Oostenrijk het eerste land in de EU dat het gebruik van de onkruidverdelger verbiedt voor iedereen.[35]

Duitsland

In september 2019 heeft het Duitse ministerie van Milieu aangekondigd dat het gebruik van glyfosaat vanaf eind 2023 verboden zal worden. Het gebruik van herbiciden op basis van glyfosaat wordt vanaf 2020 verminderd.[36]

Pelargonzuur

Doordat Roundup met glyfosaat in meerdere landen werd verboden, besloot de Duitse chemiereus Bayer om Roundup vanaf 2019 voortaan met pelargonzuur als actief bestrijdingsmiddel te verkopen.

Pelargonzuur is een natuurlijk middel, maar het verzuurt de bodem en het oppervlaktewater. De verpakking van diverse producten vermeldt daarom om minimaal tien meter afstand van sloten en afvoerputjes te houden.[37]

Zie ook

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ a b c d e (en) Gegevens van glyfosaat in de GESTIS-stoffendatabank van het IFA (geraadpleegd op 13 april 2009)
  2. ↑ epa.gov
  3. ↑ Powles SB 2008 "Evolved glyphosate-resistant weeds around the world: lessons to be learnt." School of Plant Biology, University of Western Australia, Perth 6014, Australia. Pest Manag Sci. 2008 Apr;64(4):360-5 abstract
  4. ↑ a b (en) Henry I. Miller, March Madness From The United Nations. Forbes, 20 maart 2015
  5. ↑ "Differential Effects of Glyphosate and Roundup on Human Placental Cells and Aromatase (2005)" door Richard S, Moslemi S, Sipahutar H, Benachour N, Seralini G-E, Laboratoire de Biochimie, EA2608-USC INRA, IBFA, Université de Caen, Esplanade de la Paix, 14032 Caen, France. Lees online. Gearchiveerd op 11 mei 2020.
  6. ↑ (en) (en) Guyton KZ, Loomis D, Grosse Y, Ghissassi El F, Benbrahim-Tallaa L, Guha N, et al. (03 2015). Carcinogenicity of tetrachlorvinphos, parathion, malathion, diazinon, and glyphosate. (pdf). Lancet Oncol.: 1-2. ISSN: 1474-5488. PMID 25801782. DOI: 10.1016/S1470-2045(15)70134-8. Geraadpleegd op 1 april 2015.
  7. ↑ (de) Löst glyphosat Krebs aus?. Bundesinstitut für Risikobewertung, Mededeling 007/2015, 23 maart 2015
  8. ↑ Al tienduizenden rechtszaken om onkruidverdelger Roundup. NOS (30 oktober 2019). Gearchiveerd op 30 oktober 2019. Geraadpleegd op 30 oktober 2019.
  9. ↑ Weer miljoenenschadevergoeding vanwege kanker door Roundup. NOS (28 maart 2019). Gearchiveerd op 31 oktober 2019. Geraadpleegd op 30 oktober 2019.
  10. ↑ "Pesticide Roundup Provokes Cell Division Dysfunction at the Level of CDK1/Cyclin B Activation (2002)" door Julie Marc, Odile Mulner-Lorillon, Sandrine Boulben, Dorothée Hureau, Gaël Durand, and Robert Bellé, Station Biologique de Roscoff, Université Pierre et Marie Curie (UFR 937), Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS, UMR 7127), BP 74, 29682 Roscoff Cedex, France. Lees online ncbi.nlm.nih.gov. Gearchiveerd op 23 maart 2020.
  11. ↑ milieudefensie.nl
  12. ↑ milieudefensie.nl. Gearchiveerd op 18 april 2023.
  13. ↑ vilt.be. Gearchiveerd op 11 augustus 2018.
  14. ↑ fwi.co.uk
  15. ↑ V/. Gearchiveerd op 4 juni 2023.
  16. ↑ Waarom de omstreden onkruidbestrijder glyfosaat mogelijk nog jaren gebruikt mag worden. EenVandaag (26 juli 2023). Geraadpleegd op 21 augustus 2023.
  17. ↑ digitalcliff, Hoe Syngenta een studie naar glyfosaat en hersenschade meer dan twintig jaar achterhield. r/thenetherlands (19 augustus 2023). Geraadpleegd op 21 augustus 2023.
  18. ↑ Lucas BrouwersSteven Frölke, Hoe Syngenta een studie naar glyfosaat en hersenschade meer dan twintig jaar achterhield 18 t/m 20. NRC Handelsblad (19 augustus 2023). Geraadpleegd op 22 augustus 2023. pagina 18 en 19 en 20
  19. ↑ Plaintiffs in U.S. lawsuit say Monsanto ghostwrote Roundup studies. Reuters (15 maart 2017). Gearchiveerd op 1 december 2017. Geraadpleegd op 27 november 2017.
  20. ↑ NRC 29032019
  21. ↑ Guus Ritzen, Chemiebedrijf Bayer treft miljardenschikking in Roundup-zaak. NRC (24 juni 2020). Gearchiveerd op 17 mei 2021. Geraadpleegd op 25 juni 2020.
  22. ↑ Frankrijk wil glyfosaat in 2020 verbieden (5 december 2017). Gearchiveerd op 22 december 2017. Geraadpleegd op 21 december 2017.
  23. ↑ 10 jaar langer
  24. ↑ Wiepkema, Fenneke, ECHA: Glyfosaat is niet kankerverwekkend (31 mei 2022). Gearchiveerd op 6 juni 2022. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
  25. ↑ a b (en) Glyphosate: no change proposed to hazard classification (30 mei 2022). Gearchiveerd op 9 juni 2022. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
  26. ↑ Grasshoff, Rik, Kamerstuk 32 372. Wijziging van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden in verband met de implementatie van Europese regelgeving op het gebied van het op de markt brengen en het duurzame gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Voorgesteld 13 september 2011
  27. ↑ Actieplan duurzame gewasbescherming. 4 oktober 2012
  28. ↑ Mansveld, Wilma J., Nota ‘Gezonde Groei, Duurzame oogst; tweede Nota duurzame gewasbescherming periode 2013-2023’, bijlage bij TK 2012-2013, 27858, nr. 146. 14 mei 2013
  29. ↑ Mansveld, Wilma J., Brief aan de Tweede Kamer betreffende Uitvoering toezegging Nota-overleg 1 juli 2013; gewasbescherming buiten de landbouw[dode link]. 3 september 2013
  30. ↑ Geen totaalverbod op onkruidverdelger Roundup, NOS, 28 mei 2015. Gearchiveerd op 4 juni 2023.
  31. ↑ Mag ik gewasbeschermingsmiddelen met glyfosaat gebruiken?, Rijksoverheid, 2022. Gearchiveerd op 7 mei 2023.
  32. ↑ https://www.partijvoordedieren.nl/nieuws/partij-voor-de-dieren-krijgt-tweede-kamer-achter-verbod-op-glyfosaat
  33. ↑ Ook Vlaamse overheid verbiedt nu glyfosaat voor particulieren. Test-Aankoop (17 juli 2017). Gearchiveerd op 23 december 2017. Geraadpleegd op 21 december 2017.
  34. ↑ (en) Weedkiller Roundup banned in France after court ruling. France24.com (16 januari 2019). Gearchiveerd op 10 december 2019. Geraadpleegd op 2 november 2019.
  35. ↑ (de) Nationalrat stimmt für Glyphosatverbot. ORF.at (2 juli 2019). Gearchiveerd op 16 december 2019. Geraadpleegd op 2 november 2019.
  36. ↑ (en) Germany to ban use of glyphosate from end of 2023. ORF.at (4 september 2019). Gearchiveerd op 18 december 2019. Geraadpleegd op 2 november 2019.
  37. ↑ Nieuwe versie RoundUp zonder glyfosaat. De Morgen (12 maart 2019). Gearchiveerd op 18 mei 2022. Geraadpleegd op 20 april 2022.